«ស្រីសន្ធរ»មិនមែនមកពី«ស្រីសឈរ»ទេ គឺមកពី«ស្រីយសោធរ» ដែលជាឈ្មោះរាជធានីអង្គរដ៏ល្បីល្បាញ និងជាប្រពៃណីរបស់ចក្រភពកម្ពុជទេស។ អ្នកគ្រូពៅសោវរសពន្យល់រឿងនេះថា មកពីខ្មែរមិនចេះហៅពាក្យ បីបួនព្យាង្គ ទេីបហៅសង្កត់យកតែព្យាង្គដេីម «ស្រី» និងចុង«ធរ»ទុក។
តេជោយ៉ត តេជោមាស
តេជោយ៉ត តេជោមាស ៖
ពេលដែលយើងធ្វើដំណើរតាមមាត់ទន្លេ មកដល់មុខវត្តឧណ្ណាលោម យើងនិងឃើញរូបចម្លាក់មេទព័ពីរនាក់កំពុងជិះសេះយ៉ាងអង់អាចក្លាហាន នោះគឺជារូបសំណាក តេជោយ៉ត និងតេជោមាស អ្នកខ្លះក៏ដឹងរឿងគាត់ ខ្លះទៀតក៏មិនដឹង ខាងក្រោមនេះជាសាច់រឿងសង្ខេបរបស់គាត់ ៖
តេជោមាសគឺជាមេទព័ដ៏ពូកែម្នាក់ក្នុងរាជស្តេចព្រះជ័យចេស្តា លោកមានសិស្សម្នាក់ឈ្មោះថាយ៉ត ដែលជាសិស្សពូកែឆ្លាតវៃឧស្សាហ៏ចេញច្បាំងជាមួយលោក។
ពេលដែលយើងធ្វើដំណើរតាមមាត់ទន្លេ មកដល់មុខវត្តឧណ្ណាលោម យើងនិងឃើញរូបចម្លាក់មេទព័ពីរនាក់កំពុងជិះសេះយ៉ាងអង់អាចក្លាហាន នោះគឺជារូបសំណាក តេជោយ៉ត និងតេជោមាស អ្នកខ្លះក៏ដឹងរឿងគាត់ ខ្លះទៀតក៏មិនដឹង ខាងក្រោមនេះជាសាច់រឿងសង្ខេបរបស់គាត់ ៖
តេជោមាសគឺជាមេទព័ដ៏ពូកែម្នាក់ក្នុងរាជស្តេចព្រះជ័យចេស្តា លោកមានសិស្សម្នាក់ឈ្មោះថាយ៉ត ដែលជាសិស្សពូកែឆ្លាតវៃឧស្សាហ៏ចេញច្បាំងជាមួយលោក។
ចេតិយពញាយ៉ាតវត្តភ្នំ និងចេតិយពញាយ៉ាតវត្តស៊ីធរ
ចេតិយពញាយ៉ាតវត្តភ្នំ និងចេតិយពញាយ៉ាតវត្តស៊ីធរ
បើតាមសៀវភៅ Wat Phnom Guide to Art & Architecture របស់លោក Chan Vitharong លោកបានលើកឡើងថា តាមរយៈការសិក្សាបានបង្ហាញថាចេតិយព្រះបាទពញាយ៉ាតនៅវត្តភ្នំ ប្រហែលជាអាចត្រូវបានសាងឡើងនៅសតវត្សទី ១៦ ឬទី ១៧ តែបើតាមសិលាចារឹក ក៏ដូចជាឯកសារពង្សាវតារខ្មែរ បានបង្ហាញថាចេតិយនេះត្រូវបានសាងឡើងដោយព្រះបាទនរាយណ៍រាជា សម្រាប់តម្កល់ព្រះបរមសារីរិកធាតុ ដែលប្រសិនបើចេតិយនោះសាងនៅសម័យស្តេចនរាយណ៍រាជា ដែលត្រូវជាបុត្ររបស់ព្រះបាទពញាយ៉ាត នោះបានន័យថាចេតិយនេះគួរត្រូវបានសាងឡើងនៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី ១៥ មិនមែនសតវត្សទី ១៦ ឬ ១៧ នោះទេ ។
បើតាមសៀវភៅ Wat Phnom Guide to Art & Architecture របស់លោក Chan Vitharong លោកបានលើកឡើងថា តាមរយៈការសិក្សាបានបង្ហាញថាចេតិយព្រះបាទពញាយ៉ាតនៅវត្តភ្នំ ប្រហែលជាអាចត្រូវបានសាងឡើងនៅសតវត្សទី ១៦ ឬទី ១៧ តែបើតាមសិលាចារឹក ក៏ដូចជាឯកសារពង្សាវតារខ្មែរ បានបង្ហាញថាចេតិយនេះត្រូវបានសាងឡើងដោយព្រះបាទនរាយណ៍រាជា សម្រាប់តម្កល់ព្រះបរមសារីរិកធាតុ ដែលប្រសិនបើចេតិយនោះសាងនៅសម័យស្តេចនរាយណ៍រាជា ដែលត្រូវជាបុត្ររបស់ព្រះបាទពញាយ៉ាត នោះបានន័យថាចេតិយនេះគួរត្រូវបានសាងឡើងនៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី ១៥ មិនមែនសតវត្សទី ១៦ ឬ ១៧ នោះទេ ។
ព្រះអង្គជីនៅវត្តភ្នំ ព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿងបែបព្រះមហាចក្រពត្តិ
ព្រះអង្គជីនៅវត្តភ្នំ ព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿងបែបព្រះមហាចក្រពត្តិ
ព្រះអង្គជីនៅវត្តភ្នំ រាជធានីភ្នំពេញ គឺជាព្រះពុទ្ធទ្រង់គ្រឿងដែលមានលក្ខណៈពិសេស មិនដូចព្រះពុទ្ធរូបនៅតាមទីវត្តអារាមផ្សេងទៀតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងនោះទេ ។ ប្រសិនបើយើងធ្វើការសង្កេតយើងឃើញថាទម្រង់ព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមានជាយូរណាស់មកហើយ យ៉ាងហោចណាស់ក៏ត្រឹមសម័យអង្គរយើងឃើញមានព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿង ដោយភាគច្រើនមានពាក់ត្រឹមម្កុដ តែក៏មានរូបមួយចំនួនមានពាក់សុរងក. កណ្ឌល (ក្រវិល, ទុំហ៊ូ) កងកន់ (ស្នាប់ដៃ) និងគ្រឿងលម្អមួយចំនួនទៀតដែរ ដែលលក្ខណៈនេះមានអ្នកសិក្សាសិល្បៈមួយចំនួនយល់ឃើញថា គឺជាការចម្លងរូបបែបការសាងព្រះពុទ្ធរូបតាមបែបព្រះក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលមានការតុបតែងដោយគ្រឿងអលង្ការផ្សេងៗ ។ ទម្រង់ព្រះទ្រង់គ្រឿងនេះក៏នៅតែមានបន្តនៅសម័យកណ្តាល ដោយភាគច្រើនជារូបព្រះពុទ្ធរូបឈរ ដោយមានពាក់ម្កុដមានរាងដូចទេវរូប និងព្រះពុទ្ធរូបនៅសម័យអង្គរផងដែរ ។
ព្រះអង្គជីនៅវត្តភ្នំ រាជធានីភ្នំពេញ គឺជាព្រះពុទ្ធទ្រង់គ្រឿងដែលមានលក្ខណៈពិសេស មិនដូចព្រះពុទ្ធរូបនៅតាមទីវត្តអារាមផ្សេងទៀតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងនោះទេ ។ ប្រសិនបើយើងធ្វើការសង្កេតយើងឃើញថាទម្រង់ព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមានជាយូរណាស់មកហើយ យ៉ាងហោចណាស់ក៏ត្រឹមសម័យអង្គរយើងឃើញមានព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿង ដោយភាគច្រើនមានពាក់ត្រឹមម្កុដ តែក៏មានរូបមួយចំនួនមានពាក់សុរងក. កណ្ឌល (ក្រវិល, ទុំហ៊ូ) កងកន់ (ស្នាប់ដៃ) និងគ្រឿងលម្អមួយចំនួនទៀតដែរ ដែលលក្ខណៈនេះមានអ្នកសិក្សាសិល្បៈមួយចំនួនយល់ឃើញថា គឺជាការចម្លងរូបបែបការសាងព្រះពុទ្ធរូបតាមបែបព្រះក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលមានការតុបតែងដោយគ្រឿងអលង្ការផ្សេងៗ ។ ទម្រង់ព្រះទ្រង់គ្រឿងនេះក៏នៅតែមានបន្តនៅសម័យកណ្តាល ដោយភាគច្រើនជារូបព្រះពុទ្ធរូបឈរ ដោយមានពាក់ម្កុដមានរាងដូចទេវរូប និងព្រះពុទ្ធរូបនៅសម័យអង្គរផងដែរ ។
ព្រះវិហារវត្តកណ្តាល ក្រុងបាត់ដំបង ដាក់ទេពប្រចាំហោជាងខុសទិស?
ព្រះវិហារវត្តកណ្តាល ក្រុងបាត់ដំបង ដាក់ទេពប្រចាំហោជាងខុសទិស?
វត្តកណ្តាល ក្រុងបាត់ដំបង
វត្តកណ្តាល ក្រុងបាត់ដំបង
វត្តកណ្តាលមានទីតាំងនៅត្រើយខាងកើតនៃស្ទឹងសង្កែ ក្នុងក្រុងបាត់ដំបង
វត្តនេះមានសំណង់បុរាណជាច្រើនដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ ។
ដោយសារវត្តស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹង
ទើបធ្វើឲ្យផ្លូវចូលធំរបស់វត្តស្ថិតនៅពីខាងលិចព្រះវិហារ
ហើយដោយសារតែចំណុចនេះដែរហើយទើបធ្វើឲ្យមានការដាក់ហោជាងខុសទិសកើតឡើងនៅលើតួព្រះវិហាររបស់វត្តនេះ
។
ស្ពានអណ្តែតទឹកមានប្រើតាំងពីសម័យបុរាណមកម៉្លេះ
អ្នកស្រាវជ្រាវអាជ្ញាធរជាតិអប្សរាបង្ហាញថា ស្ពានអណ្តែតទឹកមានប្រើតាំងពីសម័យបុរាណមកម៉្លេះ
(សៀមរាប)៖ សំណង់ស្ពានអណ្តែតទឹក ដែលកំពុងសង់នៅតំបន់អង្គរក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ពុំមែនជាលើកដំបូងទេ។ តាមពិតទៅតាមការស្រាវជ្រាវពីអ្នកជំនាញ បុរាណវិទ្យា សំណង់ស្ពានស្រាល ឬស្ពានអណ្តែតលើទឹកនេះ មានតាំងពីសម័យបុរាណមកម៉្លេះ គ្រាន់តែសម្ភារៈដែលយកមកសាងសង់ខុសគ្នាតាមទេសកាល និងប្រើបច្ចេកទេសមិនទំនើបដូចបច្ចុប្បន្នតែប៉ុណ្ណោះ។
(សៀមរាប)៖ សំណង់ស្ពានអណ្តែតទឹក ដែលកំពុងសង់នៅតំបន់អង្គរក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ពុំមែនជាលើកដំបូងទេ។ តាមពិតទៅតាមការស្រាវជ្រាវពីអ្នកជំនាញ បុរាណវិទ្យា សំណង់ស្ពានស្រាល ឬស្ពានអណ្តែតលើទឹកនេះ មានតាំងពីសម័យបុរាណមកម៉្លេះ គ្រាន់តែសម្ភារៈដែលយកមកសាងសង់ខុសគ្នាតាមទេសកាល និងប្រើបច្ចេកទេសមិនទំនើបដូចបច្ចុប្បន្នតែប៉ុណ្ណោះ។
វត្តមានស្ពានអណ្តែតទឹកនៅក្នុង កសិណខាងលិចអង្គរវត្ត
បានទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ ភ្ញៀវទេសចរជាច្រើន។ តើជាការចៃដន្យដែរឬទេ
ដែលស្ពានអណ្តែតទឹកនេះ ត្រូវបានស្ថាបនានៅក្នុងតំបន់ បេតិកភណ្ឌពិភពលោក
ដែលអ្វីៗទាមទារឲ្យមានការសិក្សាយ៉ាងច្បាស់លាស់
និងមិនប៉ះពាល់ដល់ទេសភាពវប្បធម៌?
ព្រះរាជានិងព្រឹត្តិការណ៍សម័យលង្វែក
ព្រះរាជា និងព្រឹត្តិការណ៍សម័យលង្វែក
ព្រះបាទចន្ទរាជា(១៥១៦ - ១៥៦៦)
---------------
ព្រះបាទចន្ទរាជា ឬអង្គចន្ទទី១ ជាព្រះអនុជពៅរបស់ព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទ។ នៅក្នុងឱកាសដែលស្ដេចកនធ្វើគុតព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទនៅបន្ទាយស្ទឹងសែនក្នុងឆ្នាំ ១៥១២ នោះ ព្រះអង្គចន្ទរាជាកំពុងគង់នៅក្រុងអយុធ្យាស្រុកសៀមឯនោះ។ នៅពេលទទួលបានដំណឹងនេះភ្លាម ព្រះអង្គក៏រកមធ្យោបាយមករំដោះរាជបល្ល័ង្ក។
ព្រះបាទចន្ទរាជា(១៥១៦ - ១៥៦៦)
---------------
ព្រះបាទចន្ទរាជា ឬអង្គចន្ទទី១ ជាព្រះអនុជពៅរបស់ព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទ។ នៅក្នុងឱកាសដែលស្ដេចកនធ្វើគុតព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទនៅបន្ទាយស្ទឹងសែនក្នុងឆ្នាំ ១៥១២ នោះ ព្រះអង្គចន្ទរាជាកំពុងគង់នៅក្រុងអយុធ្យាស្រុកសៀមឯនោះ។ នៅពេលទទួលបានដំណឹងនេះភ្លាម ព្រះអង្គក៏រកមធ្យោបាយមករំដោះរាជបល្ល័ង្ក។
ដើមកំណើតនៃភាសាបាលី
ដើមកំណើតនៃភាសាបាលី
~~~~~~~~~~~~~~
អះអាងថាស្គាល់ដើមកំណើត នៃភាសាណាមួយ ជាការដែល
មិនអាចទៅរួច ត្បិតអីភាសានីមួយៗ មានប្រវត្តិ ឬ បុរេប្រវត្តិ
កប់បាត់ក្នុងអតីតកាល មើលពុំឃើញ ... ប៉ុន្តែ ភាសាបាលី
មានលក្ខណៈ ខុសអំពី ភាសាដទៃទៀត ។
~~~~~~~~~~~~~~
អះអាងថាស្គាល់ដើមកំណើត នៃភាសាណាមួយ ជាការដែល
មិនអាចទៅរួច ត្បិតអីភាសានីមួយៗ មានប្រវត្តិ ឬ បុរេប្រវត្តិ
កប់បាត់ក្នុងអតីតកាល មើលពុំឃើញ ... ប៉ុន្តែ ភាសាបាលី
មានលក្ខណៈ ខុសអំពី ភាសាដទៃទៀត ។
ការយកសត្វក្រពើជានិមិត្តរូបនៃប្រទេសឬប្រជាជនខ្មែរនិងយក « មេ បា តា ព្រះ ចៅ » ជាបាវចនាជាតិ
ការយក សត្វក្រពើ ជានិមិត្តរូបនៃប្រទេស ឬ ប្រជាជនខ្មែរ
និងយក « មេ បា តា ព្រះ ចៅ » ជា បាវចនាជាតិ
គឺជាទស្សនៈ របស់បណ្ឌិតព្រិទ្ធាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ។
ខ្ញុំបានឮសម្លេងលើកទី១ របស់លោកកេង វ៉ាន់សាក់
នៅឆ្នាំ ១៩៧២ តាមរលកសម្លេងវិទ្យុជាតិ នៅពេលនោះ
គាត់បានធ្វើការឃោសនា បោះឆ្នោតរើស ប្រធានាធិបតី
សម្រាប់ សាធារណរដ្ឋខ្មែរ ។ គាត់ធ្វើការឃោសនា ជូន
សេនាប្រមុខ លន់ នល់ ( មិនមែន លន់ ណុល ទេ ) ។
និងយក « មេ បា តា ព្រះ ចៅ » ជា បាវចនាជាតិ
គឺជាទស្សនៈ របស់បណ្ឌិតព្រិទ្ធាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ។
ខ្ញុំបានឮសម្លេងលើកទី១ របស់លោកកេង វ៉ាន់សាក់
នៅឆ្នាំ ១៩៧២ តាមរលកសម្លេងវិទ្យុជាតិ នៅពេលនោះ
គាត់បានធ្វើការឃោសនា បោះឆ្នោតរើស ប្រធានាធិបតី
សម្រាប់ សាធារណរដ្ឋខ្មែរ ។ គាត់ធ្វើការឃោសនា ជូន
សេនាប្រមុខ លន់ នល់ ( មិនមែន លន់ ណុល ទេ ) ។
ចេតិយវត្តប្រាង្គ នៅក្រុងឧដុង្គ និងចេតិយវត្តភូខៅថង (ភ្នំមាស) នៅក្រុងស្រីអយុធ្យា
ចេតិយវត្តប្រាង្គ នៅក្រុងឧដុង្គ និងចេតិយវត្តភូខៅថង (ភ្នំមាស) នៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ។
ខ្ញុំមិនធ្លាប់បានអានជួបឯកសារណា ដែលនិយាយអំពីចេតិយវត្តប្រាង្គ សាងឡើងនៅសម័យណានោះទេ ឬមួយក៏សាងឡើងនៅសម័យសម្តេចព្រះសង្ឃរាជទៀង ? នៅពេលដែលខ្ញុំបានទៅឃើញចេតិយនៅវត្តប្រាង្គនោះនៅឆ្នាំ ២០០៧ គេទើបតែចាប់ជួសជុលបានបន្តិចប៉ុណ្ណោះ គឺខ្ញុំនៅអាចមើលឃើញបាយអរ អិដ្ឋ ដែលបាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយនៅពេញនោះ រួមទាំងសន្លឹកសីមា និងរូបតោថ្មមួយចំនួនផងដែរ ។ ប្រសិនបើចេតិយនេះសាងឡើងនៅសម័យសម្តេចព្រះសង្ឃរាជទៀង ហេតុអ្វីក៏ចេតិយនេះមានសភាពទ្រុឌទ្រោមខ្លាំងម្ល៉េះ ?
ខ្ញុំមិនធ្លាប់បានអានជួបឯកសារណា ដែលនិយាយអំពីចេតិយវត្តប្រាង្គ សាងឡើងនៅសម័យណានោះទេ ឬមួយក៏សាងឡើងនៅសម័យសម្តេចព្រះសង្ឃរាជទៀង ? នៅពេលដែលខ្ញុំបានទៅឃើញចេតិយនៅវត្តប្រាង្គនោះនៅឆ្នាំ ២០០៧ គេទើបតែចាប់ជួសជុលបានបន្តិចប៉ុណ្ណោះ គឺខ្ញុំនៅអាចមើលឃើញបាយអរ អិដ្ឋ ដែលបាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយនៅពេញនោះ រួមទាំងសន្លឹកសីមា និងរូបតោថ្មមួយចំនួនផងដែរ ។ ប្រសិនបើចេតិយនេះសាងឡើងនៅសម័យសម្តេចព្រះសង្ឃរាជទៀង ហេតុអ្វីក៏ចេតិយនេះមានសភាពទ្រុឌទ្រោមខ្លាំងម្ល៉េះ ?
វិភាគ ៖ ប្រជាជនខ្មែរមិនបានកាន់ពុទ្ធសាសនាមហាយានទេកាលពីសម័យអង្គរ
ប្រជាជនខ្មែរ មិនបានកាន់ពុទ្ធសាសនាមហាយាន ទេកាលពីសម័យអង្គរ ។
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
រំឭកឡើងវិញ ៖
✔ ព្រហ្មញ្ញសាសនា មានគម្ពីរត្រៃវេទ ជាគោល ។
ប្រើភាសាសំស្ក្រិត ។ មានតែ វណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ និងវណ្ណៈក្សត្រ
អាចរៀនចេះបាន... ចេះដឹងខាងសាសនា និងជាពិសេស
រៀនក្បួនធ្វើសឹក និងរបៀបកាន់អំណាច ដឹកនាំប្រទេស ។
✔ ពុទ្ធសាសនា មានគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក ជាគោល ។
ប្រើភាសាបាលី ដែលជាភាសាអ្នកស្រុក ... ជាទស្សនវិជ្ជា
និយាយអំពី ការត្រួតពិនិត្យចិត្តខ្លួនឯង (self control) ។
គ្រប់គ្នាអាចសិក្សាបាន មិនប្រកាន់វណ្ណៈ ។
*** ដូច្នេះ បើនិយាយតាម គោលទ្រឹស្តី ជាសាសនាពីរ
ដែលអាច មានដំណើរការណ៍ជាមូួយគ្នា (coexist)
និង បំពេញគ្នាទៅវិញ ទៅមក (complement) ។
-----------------------------------------------------------------------
ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រ ជាច្រើនបានបញ្ជាក់ថា នគរហ្វូណន
ទទួលបានពុទ្ធសាសនា តាំងពីសតវត្សរ៍ទី១នៃ គ្រិស្តសករាជ
។ ដូច្នេះមានន័យ ព្រហ្មញ្ញសាសនា និង ពុទ្ធសាសនា បាន
ហូរចូល ក្នុងពេលដំណាលគ្នា មកក្នុងស្រុកខ្មែរ ។
ចំណុចមួយដែលយើងត្រូវផ្តោតអារម្មណ៍ ចោទជាសំណួរ ៖
✔ ហេតុដូចម្តេចបានជាខ្មែរយើង បានចាប់យកសាសនា
ទាំងពីរ ក្នុងពេលតែមួយ ?
ដើម្បីយល់រឿងនេះ យើងត្រូវដឹងថា នៅពេលដែលព្រាហ្មណ៍
កោណ្ឌញ្ញ ឬ ហ៊ុនទៀន ចូលកាន់អំណាចនៅ នគរគោកធ្លក
គាត់បាននាំមក នូវព្រហ្មញ្ញសាសនាថ្មីមួយ ដែលបានទទួល
ឥទ្ធិពល អំពីពុទ្ធសាសនា ។ សូម្បីតែនៅ ប្រទេសឥណ្ឌា ក៏
មានការផ្លាស់ប្តូរ រួចទៅហើយ ៖
បន្ទាប់ពីការត្រាស់ដឹង របស់ព្រះពុទ្ធអង្គ សាសនាព្រាហ្មណ៍
មានទម្លាប់ទទួលយក ពុទ្ធសាសនា ឲ្យផ្សព្វផ្សាយក្នុងសង្គម
ឬ ប្រទេសដែលស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រា របស់ពួកគេទៅ
ហើយ (ទឹកដី ស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រា របស់ស្តេច និងព្រាហ្មណ៍ ) ។
បន្ទាប់មកទៀត ក្រោយការចូលខ្លួន ជាពុទ្ធសាសនិក របស់
ព្រះបាទអសោក ព្រះពុទ្ធសាសនា ទទួលបានកិត្តិស័ព្ទ មួយ
កម្រិតទៀត មិនចាញ់ព្រហ្មញ្ញសាសនា ឡើយ ... រួមផ្សំ នឹង
ការមាន គម្ពីរព្រះត្រៃបិដក ពុទ្ធសាសនាក្លាយជា សាសនានៃ
បញ្ញាជនមិនដូចពីមុន ត្រូវទន្ទិញចាំមាត់ (មានអក្សរប្រើ) ។
-----------------------------------------------------------------------
✔✔✔ យើងនាំគ្នាពិចារណា ៖
Menandros ឬ មិលិន្ទរាជ នៃ Bactrian Empire បាន
ចូលខ្លួនជាពុទ្ធសាសនិក ប៉ុន្តែមិនបានចាប់អារម្មណ៍ នឹង ព្រហ្មញ្ញសាសនា ទេ ។ ចំណែកឯ ផ្លូវសូត្រ ដែលអនុញ្ញាត្តិ
ឲ្យមាន ទំនាក់ទំនង ទាំងពាណិជ្ជកម្ម ទាំងវប្បធម៌ បាននាំតែ
ពុទ្ធសាសនា មិនបាននាំព្រហ្មញ្ញសាសនាឡើយ យកទៅ
ផ្សព្វផ្សាយ រហូតដល់ស្រុកចិន ។
ឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ ពន្យល់ហេតុផលពីរយ៉ាង ៖
១/- ប្រដូចបានទៅនឹង សាសនាយូដា ឬ ហេប្រ៊ើ យើងឃើញថា គឺ គ្រិស្តសាសនា ដែលកើតក្រោយ ដែលមាន
ប្រជាប្រិយភាព ទទួលចាប់យក ជាសាសនាសាកល
គ្រប់ទិសទី ក្នុងលោក ។
សាសនាដើម យូដា ឬ ហេប្រ៊ើ មានកាន់សម្រាប់តែ ជនជាតិ
អុីស្រាអែល ក្នុងស្រុក និងក្រៅស្រុក មិនមានជនជាតិផ្សេង
កាន់សាសនានេះឡើយ ។ ដូចគ្នានេះព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវ
បានទទួលយក គ្រប់ទិសទី ក្នុងពិភពលោក ចំណែកឯ
ព្រហ្មញ្ញសាសនា មានកាន់តែក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា
និង លោកអ្នកដែលសិក្សា ដល់ទីជម្រៅ ភាសាសំស្ក្រិត ។
២/- អរិយធម៌សំខាន់ទាំងបី ក្រិក ចិន និងឥណ្ឌា មានការ
លូតលាស់ ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា បានផ្តល់ជាពន្លឺនៃ ពិភព
លោក នូវមហាបុរសបីរូប ក្នុងសម័យកាល ប្រហាក់ប្រហែល
គ្នា ៖ ព្រះពុទ្ធអង្គ សូក្រាត ខុងជឺ ។ យើងឃើញថា គោល
ទស្សនវិជ្ជាទាំងបី មានលក្ខណៈ ក៏ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។
*** មកពីដូច្នេះទេដឹង បានជាមិលិន្ទរាជ ដែលជាជនជាតិ
ក្រិក និងប្រជាជនចិន ចាប់យកតែព្រះពុទ្ធសាសនា តែមិន
ចាប់យក ព្រហ្មញ្ញសាសនា ?
-----------------------------------------------------------------------
វិលមករក សំណួរដើមរបស់យើងវិញ ៖
✔ ហេតុដូចម្តេចបានជាខ្មែរយើង បានចាប់យកសាសនា
ទាំងពីរ ក្នុងពេលតែមួយ ? មិនដូច មិលិន្ទរាជ និង ប្រជាជន
ចិន ដែលចាប់យកតែព្រះពុទ្ធសាសនា ?
នេះមកពីកាលណោះ ខ្មែរយើងពុំទាន់មាន សាសនា
ពិតប្រាកដ...មានជាជំនឿ អារក្សអ្នកតា ជាជំនឿដែលមិន
មាន គោលទ្រិស្តីពិតប្រាកដ ដូច្នេះទទួលចាប់យក នួវអ្វី
ដែល អ្នកផ្សព្វផ្សាយនាំមក ពន្យល់បង្រៀន អប់រំ ។
យើងអាចកាត់យល់បានថា សាសនាព្រាហ្មណ៍ មានសារៈ
សំខាន់ សម្រាប់ប្រព័ន្ធដឹកនាំ ឬរដ្ឋអំណាច ប៉ុន្តែពុទ្ធសាសនា
ជ្រួតជ្រាប ច្បាស់លាស់ជាង សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ ដោយ
ហេតុថា ប្រជាជន ពុំមានសិទ្ធរៀនអក្សរ ឬភាសាសំស្ក្រិត
ដូច្នេះ អាចកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា បានត្រឹមតែធ្វើតាមគ្នា
( ធ្វើតាមស្តេច ឬព្រាហ្មណ៍ ) ។ ចំណែកឯខាងពុទ្ធសាសនា
វិញ មានការសិក្សាក្បួនគម្ពីរច្បាស់លាស់គឺការសិក្សា
ព្រះត្រៃបិដក ។
✔✔✔ តើទស្សនៈដែលថា សម័យអង្គរ ខ្មែរយើង
កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ត្រឹមត្រូវឬទេ ?
តាមការពិត សំណួរខាងលើ ជាសំណួរចម្បង ក្នុងការបក
ស្រាយរបស់ខ្ញុំ ត្បិតអីជាទស្សនៈរបស់ប្រវត្តិវិទូជាតិ និង
អន្តរជាតិ ដោយផ្អែកទៅលើ ហេតុផលខាងក្រោម ៖
១/- មានរូបចម្លាក់រូបផ្សេងៗ ដូចជា ៖
លោកេស្វារៈ ឬ ព្រះពុទ្ធកោនាគមនោឬ ព្រះពុទ្ធ
ទ្រង់គ្រឿង ជាដើម បង្ហាញអំពី មហាយាន ។
២/- សិលាចារិក ជាភាសាសំស្ក្រិត ដែលបាននិយាយអំពី
ព្រះពុទ្ធ ដែលជាអវតាទី៩ នៃព្រះវិស្ណុ ។
៣/- មតិមហាជន ដែលមានការយល់ច្រឡំថា មហាយាន
ជាមហានិកាយ ដូច្នេះមុនពេលដែលខ្មែរទទួល ធម្មយុត្តិ
អំពីថៃ គឺខ្មែរកាន់មហាយាន ។ ការសរសេរ ប្រវត្តិសាស្ត្រ
ជួនកាលត្រូវពឹងផ្អែក លើមតិមហាជន... លុះអ្នកប្រាជ្ញ
បស្ចិមប្រទេសបានសរសេរហើយ មហាជន ក៏មានជំនឿ
ទុកចិត្តលើអ្វីដែលប្រវត្តិវិទូ បានសរសេរវិញម្តង ។
៤/- ការបាក់បែកព្រះពុទ្ធរូប ( ដែលជារចនាបទ ថេរវាទ )
បង្ហាញអំពីសង្គ្រាម ព្រហ្មញ្ញ-ពុទ្ធសាសនា ។
( បើមានហេតុផលបន្ថែម
សូមប្រិយមិត្តជួយបំពេញការខ្វះខាត )
*** នេះជាចម្លើយរបស់ខ្ញុុំ ៖
ជាការពិតដែល ក្សត្រ និងព្រាហ្មណ៍ កាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា
ដែលមានបញ្ចូល ព្រះពុទ្ធជាអវតារទី៩ ... ដូច្នេះជាធម្មតា ដែលមានរូបចម្លាក់ ដូចរៀបរាប់ខាងលើ ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុង
ស្រទាប់ប្រជាជន ក្រៅពីស្តេចនឹងព្រាហ្មណ៍ ... អ្នកស្រុក
អ្នកស្រែ កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ។
សក្ខីភាពមួយ ដែលបង្ហាញថា ប្រជាជនមិនកាន់ព្រហ្មញ្ញ
សាសនា គឺដូនតាយើង ស្គាល់ ឬមានចំណេះដឹង តិចតួច
ណាស់ អំពីព្រហ្មញ្ញសាសនា ស្គាល់តែព្រះព្រហ្ម តាមរយៈ
ព្រះពុទ្ធសាសនា ... ព្រះឥសូរ ព្រះនារាយន៍ ស្គាល់តែឈ្មោះ
។ ស្គាល់តិចជាង អារក្ខអ្នកតា ដែលជាសាសនាដើម តាំងពី
សម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ ផង ។
រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ការកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា នៅ
ឥណ្ឌា មានលក្ខណៈពិសេសត្រង់ថា តាមភូមិ តាមស្រុក
អាចចាប់យកតែអាទិទេពមួយណា ដែលគេគោរព ស្រឡាញ់
ឬ ដែលមានប្រយោជន៍សំរាប់គេ ហើយគេគោរពបូជា
អាទិទេពនោះជាងគេ ។ ឧទាហរណ៍ អ្នកខ្លះគោរពព្រះព្រហ្ម
ខ្លាំងជាង អាទិទេពដ៏ទៃទៀត អ្នកខ្លះគោរពព្រះឥសូរ ... ឬ
ព្រះឥន្ទ ឬ ព្រះគនេស ... អ្នកខ្លះនៅ មាត់សមុទ្រ ក៏គោរពអាទិទេពនៃ មហាសាគរ .... ។
ទម្លាប់នេះ ក៏មានដល់ ស្តេចសម័យអង្គរដែរ ដូច្នេព្រះអង្គ
អាច ស្រឡាញ់ចូលចិត្ត អាទិទេព អង្គណាមួយ នៃព្រហ្មញ្ញ
សាសនា ហើយព្រះអង្គក៏បញ្ជា ឲ្យស្ថាបនា ចម្លាក់នៃទេវរូប
នោះទៅ ។
រឿងមួយទៀត គឺអ្នកស្រុកមិនមាន សមត្ថភាព ឬ លទ្ធភាព
និងសាងសង់ ព្រះពុទ្ធរូបអំពីថ្មឡើយ ... កាលសម័យបុរាណ
ការសាងសង់ ប្រាសាទបូជនីយដ្ឋាន ឬ ទេវរូប ឬ ពុទ្ធរូប ជា
សមទ្ធិផល របស់ស្តេចគ្រងរាជ្យ ឬយ៉ាងហោចណាស់ ជាការ
ចាត់ចែងរបស់ រដ្ឋបាលខេត្តសំខាន់ៗ ដូចជាមាននៅ ខេត្ត
បាត់ដំបង ឬ កំពង់ចាមជាដើម ។ ប្រជាជន (និងព្រះសង្ឃ)
ដែលរវល់ដោះស្រាយ ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ បន្ថែមការកសាងកុដិ
វិហារ សាលា មិនមានពេល (+ ទាំងសម្ភារៈ + បច្ចេកទេស)
ដាប់ឆ្លាក់ ព្រះពុទ្ធរូបអំពីថ្ម ។
យើងអាចប៉ាន់ស្មានបានថា នៅសម័យអង្គរ មិនមានវត្តច្រើន
ទេ ។ ខែត្រដែលជាទឹកដី ខ្មែរលើ មាន ស្ទឹងត្រែង រតនគីរី
មណ្ឌលគីរី ប្រហែលជាគ្មានវត្តផង ។ ខែត្រសំខាន់ អាចមាន
មួយស្រុកមួយ ខែត្រតូចតាច មានតែវត្តប្រចាំខែត្រ ។ មិន
សម្បូរណ៍ មានវត្តតាមឃុំសង្កាត់ ដូចសម័យបច្ចុប្បន្នទេ ។
រីឯការបាក់បែក នៃព្រះពុទ្ធរូប ប្រាកដជាបង្ហាញ អំពី
សេចក្តីមិនសប្បាយចិត្ត នៃអង្គស្តេចអង្គរជំនាន់ក្រោយ ដែល
មិនសប្បាយចិត្ត នឹងការកាន់យកព្រះពុទ្ធសាសនា របៀប
ថេរវាទ នៃព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ... កាលព្រះអង្គនៅគ្រងរាជ្យ
មិនមាននរណា ហ៊ានជំទាស់ លុះព្រះអង្គសោយទីវង្គត ក៏
មានការបំផ្លាញ ព្រះពុទ្ធរូប ទាំងនោះទៅ ។ ខ្ញុំយល់ថា ជា
ការបញ្ជា អំពីស្តេច អ្នកកាន់អំណាច មិនមែនជាបដិវត្តិ របស់
ប្រជាជន នោះឡើយ ។
--------------------------------------------------------
*** ការបកស្រាយខាងលើរបស់ខ្ញុំ ចង់បញ្ជាក់បង្ហាញបន្ថែម
ទៀតថា ស្តេច ឬ រដ្ឋអំណាចខាងលើ អាចផ្លាស់ប្តូរ អាទិទេព
ឬជំនឿទៅលើ ព្រហ្មញសាសនាបុរាណ ឬ ព្រហ្មញ្ញសាសនា
ដែលមាន ព្រះពុទ្ធ ជាអវតាទី៩ ប៉ុន្តែប្រជាជនមិនមែនផ្លាស់
ប្តូរជំនឿតាមស្តេច នោះទេ ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង ៖
នៅប្រទេសខ្មែរយើង ឬ នៅប្រទេសថៃ សូម្បីតែស្តេចកាន់
ព្រះពុទ្ធសាសនាធម្មយុត្តិ ទៅហើយ ប្រជាជននៅតែកាន់
មហានិកាយ មិនបានផ្លាស់ប្តូរ កាន់តាមស្តេចទេ ។
*** ដូច្នេះទស្សនៈ ដែលថា សម័យស្តេចអង្គនេះ ខ្មែរយើង
កាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា ហើយសម័យស្តេចអង្គនោះ ខ្មែរយើង
កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ជាទស្សនៈខ្វះខាត ព្រោះថា ប្រជាជន
មិនអាចងាករេ ភ្លាមៗ ម្តងកាន់នេះ ម្តងកាន់នោះ តាមស្តេច
បានឡើយ ។ រីឯស្តេចវិញទៀតសោត ក៏មិនមែនផ្លាស់ប្តូរ
ម្តងព្រហ្មញ្ញសាសនា ម្តងពុទ្ធសាសនាដែរ ... សូម្បីតែ
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលមានជំនឿមុតមាំ លើពុទ្ធសាសនា
ក៏មិនអាចចោល ព្រហ្មញ្ញសាសនា ឬគម្ពីរត្រៃវេទ បានដែរ ។
------------------------------------------------------------------------
មុននឹងបន្តទៅទៀត ខ្ញុំសូមលើកយកទស្សនៈមួយចំនួន
ដែលខុសប៉ុន្តែស្តាប់មួយភ្លែត មិនបានពិចារណា ច្រឡំថាជា
ទស្សនៈត្រូវ ៖
✔ ចាប់ពីសម័យព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម ខ្មែរយើងបាន
បោះបង់ ភាសាសំស្ក្រិត ហើយឈោងចាប់ភាសាបាលី ។
*** ប្រជាជនខ្មែរយើង មិនមានសិទ្ធ រៀនភាសាសំស្ក្រិត
តាំងតែពីដើមមក ... ជាការពិត ដែលព្រាហ្មណ៍ និងស្តេច
ដែលចេះភាសាសំស្ក្រិត ក៏ជាខ្មែរដែរ ត្បិតអីជាកូនកាត់ ជា
ច្រើនតំណមកហើយ ឈាមជ័រពិតប្រាកដ ជាឥណ្ឌា ឬជាជ្វា
នៅសល់តិចតួចណាស់ ប៉ុន្តែត្រូវមានតំណវង្សត្រកូល ជា
ស្តេច ឬជាព្រាហ្មណ៍ ផងដែរមុននឹងទទួលសិទ្ធ រៀនភាសា
សំស្ក្រិត និងសិក្សាគម្ពីត្រៃវេទ យល់ច្បាស់អំពី ព្រហ្មញ្ញ
សាសនា ។ ដោយការពិត វណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ និងក្សត្រ នៅ
ស្រុកខ្មែរ ខុសគ្នាបន្តិច អំពីវណ្ណៈ នៅឥណ្ឌាត្រង់ថា ពួកគេ
ស៊ុំគ្រលំ អាចរៀបការឆ្លងវណ្ណៈគ្នាបាន ... គឺជា វណ្ណៈសក្តិភូមិ
ដែលគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធរដ្ឋបាល ដឹកនាំប្រទេស ។ ដូច្នេះហើយ
បានជា នៅពេលដែល រដ្ឋអំណាចអង្គរ ដួលរលំ ការចេះដឹង
ភាសាសំស្ក្រិត និងគម្ពីរត្រៃវេទ ត្រូវបាត់បង់ទាំងអស់តែម្តង
របៀបដូច ការបាត់បង់បញ្ញវន្តខ្មែរ សម័យខ្មែរក្រហម ។
......... ប៉ុន្តែ នៅក្នយងស្រទាប់ប្រជាពលរដ្ឋ នៅតែបន្តកាន់
ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ។
ទស្សនៈមួយទៀត ៖
✔ នៅសម័យអាណានិគម អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ បានរត់ទៅ
ជ្រកកោន នៅតាមវត្តអារាម ។
*** ស្តាប់មួយភ្លែតដូចជាត្រូវ ប៉ុន្តែតាមការពិត ម្ចាស់ទស្សនៈ
មានចំណេះដឹងខ្វះខាតច្រើន ។ អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ នៅជ្រក
កោន ឬដុះដាល ដោយសារវត្តអារាម តាំងតែពីដើមរៀងមក
ផ្ទុយទៅវិញ គឺសាលាបារាំង ដែលបានយកអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ
មកបញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សា ជាមួយមុខវិជ្ជាផ្សេងទៀត ដែល
សិក្សាជាភាសាបារាំង ។
-----------------------------------------------------------------------
✔ ✔✔ មានរឿងមួយទៀត ដែលនិយាយអំពី
មហាវិទ្យាល័យ នៅសម័យអង្គរដែលមាននិស្សិត ដល់ទៅ
២០.០០០នាក់ ... ប្រាកដជាប្រវត្តិវិទូ បានរកឃើញនៅលើ
សិលាចារិកណាមួយមិនខាន មុននឹងហ៊ានអះអាងរបៀបនេះ
ប៉ុន្តែ ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់លើកឡើងថា ម៉្យាងមហាវិទ្យាល័យនេះ
ជា មហាវិទ្យាល័យសាសនា សិក្សាគម្ពីរត្រៃវេទ ជាគោល
មុខវិជ្ជាផ្សេងទៀត គ្រាន់តែជាមែកធាង នៃការសិក្សា របៀប
ដូចមហាវិទ្យាល័យមូស្លីម Muslim University ដែលមាន
នៅប្រទេសអារ៉ាប់សព្វថ្ងៃ...និងម៉្យាងទៀត ចំណែកឯនិស្សិតវិញ ក៏សុទ្ធសឹងតែកូនចៅ ត្រកូលព្រាហ្មណ៍ និងស្តេច ដែល
បានកាន់ក្តាប់ នគរចំណុះ ឬ អាណាខេត្តផ្សេងៗ ។
-----------------------------------------------------------------------
✔ ✔✔ តើព្រះពុទ្ធសាសនា មានសារៈសំខាន់ដូចម្តេច
សម្រាប់សង្គមខ្មែរ ?
មានឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងពីរ ដែលយើងអាចលើកបាន ៖
ភូមិភាគពាយ័ព្យនៃកម្ពុជា ដែលកាលណោះ មាន
ខេត្តបាត់ដំបង សិរីសោភ័ណ សៀមរាប ស្មើនឹងទឹកដី
បច្ចុប្បន្ន ខេត្តបាត់ដំបង ប៉ៃលិន បន្ទាយមានជ័យ សៀមរាប
និង ព្រះវិហារ ស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រា របស់ថៃ ជិតពីរ
សតវត្សរ៍ ... ថៃបានបង្កើតសាលាថៃ ឲ្យកូនខ្មែររៀន (ចាស់ៗ
ដែលរស់នៅលើ ក្រោមអាណានិគមថៃ សព្វថ្ងៃអាយុលើស
៨០ឆ្នាំ សុទ្ធតែបានរៀនថៃទាំងអស់ ...ប៉ុន្តែ នៅតាមវត្តអារាម
ខ្មែរនៅតែបញ្ជូន កូនចៅទៅបួសរៀន សិក្សាបាលី ខ្មែរ ដែល
ធ្វើឲ្យ កូនខ្មែរបានរៀនអក្សរខ្មែរ ... លុះមកដល់ ឆ្នាំ១៩៥៣
ដែលខ្មែរយើងបានឯករាជ្យ ខ្មែរនៅបាត់ដំបង សៀមរាប នៅ
តែចាំចេះខ្មែរ មិនមានភ្លេចឡើយ ។ ប្រព័ន្ធសិក្សាទំនើបជាតិ
ក៏មានជំនួយអំពី ព្រះសង្ឃ ឬអស់លោកអាចារ្យ ដើម្បីកែលំអ
និងទ្រទ្រង់អក្សរសាស្ត្រជាតិ មានសម្តេចសង្ឃរាជ ជាដើម ។
រឿងទីពីរ គឺនៅលើទឹកដី កម្ពុជាក្រោមសព្វថ្ងៃ វត្តអារាម មាន
នាទីយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងការអភិរក្ស វប្បធម៌ និង អក្សរសាស្ត្រ
ខ្មែរ ។
✔✔✔ ងាកត្រឡប់ថយ មករកក្រោយសម័យអង្គរយើង
វិញម្តងទៀត ... បន្ទាប់ពីបាន រងការវាយប្រហារ ផ្តាច់ឫស
ផ្តាច់គល់ អំពីទ័ពសៀម នៅពេលដែល ស្រទាប់វណ្ណៈ ក្សត្រ
និង ព្រាហ្មណ៍ ដែលជាបញ្ញវ័ន្ត ត្រូវបានសម្លាប់ផុតពូជ ឬ
ស្ទើរផុតពូជ ... ខ្មែរយើង មាននៅសល់អ្នកចេះដឹង មាន
ព្រះសង្ឃជាដើម តាមវត្តអារាមពុទ្ធសាសនា នៅរក្សាបាន
រចនាសម្ព័ន្ធសង្គមខ្មែរ អាចជួយទ្រទ្រង់អក្សរសាស្ត្រជាតិ និង
វប្បធម៌ជាតិ រហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។
✔✔✔ វត្តអារាម ធ្លាប់ជាកន្លែងបណ្តុះបណ្តាលសាសនា
វប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រជាតិ នៅក្នុងយុគសម័យមួយ ដែល
ព្រហ្មញ្ញសាសនា និង ភាសាសំស្ក្រិត ជាកម្មសិទ្ធផ្តាច់មុខ
នៃ ស្រទាប់វណ្ណៈដឹកនាំ ។ ព្រះពុទ្ធសាសនា និង វត្តអារាម
បានជួយរក្សា សង្គមខ្មែរឲ្យបានគង់វង្ស បន្ទាប់ពីការផុតរលត់
នៃស្រទាប់បញ្ញវ័ន្តខ្មែរ ដែលមានការចេះដឹងផ្នែក ភាសា
សំស្ក្រិត ។ នៅក្នុងសម័យបុរាណ វត្តអារាម ជាមន្ទីពេទ្យ
ព្យាបាលជម្ងឺ ដោយឥតគិតថ្លៃ ជាសាលាសិប្បកម្ម ដែលកូន
ខ្មែររៀនជាងឈើ និងជំនាញផ្សេងៗទៀត ។ វត្តអារាម ជាទី
កន្លែង សម្រាប់ឲ្យប្រជាជន ជួបជុំគ្នា ទោះជាពេលបុណ្យទាន
សប្បាយ ឬ ពេលកើតទុក្ខ (ដូចជាបុណ្យសព) .....
. ..................... ៘ និង ៘
-----------------------------------------------------------------------
**** សម័យកាលបានផ្លាស់ប្តូរ ដូច្នេះជាការពិត ដែល
ព្រះពុទ្ធសាសនា និង សង្គមខ្មែរ បច្ចុប្បន្ន បានផ្លាស់ប្តូរ
រូបភាពដែរ ។
✔ ព្រហ្មញ្ញសាសនា មានគម្ពីរត្រៃវេទ ជាគោល ។
ប្រើភាសាសំស្ក្រិត ។ មានតែ វណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ និងវណ្ណៈក្សត្រ
អាចរៀនចេះបាន... ចេះដឹងខាងសាសនា និងជាពិសេស
រៀនក្បួនធ្វើសឹក និងរបៀបកាន់អំណាច ដឹកនាំប្រទេស ។
✔ ពុទ្ធសាសនា មានគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក ជាគោល ។
ប្រើភាសាបាលី ដែលជាភាសាអ្នកស្រុក ... ជាទស្សនវិជ្ជា
និយាយអំពី ការត្រួតពិនិត្យចិត្តខ្លួនឯង (self control) ។
គ្រប់គ្នាអាចសិក្សាបាន មិនប្រកាន់វណ្ណៈ ។
*** ដូច្នេះ បើនិយាយតាម គោលទ្រឹស្តី ជាសាសនាពីរ
ដែលអាច មានដំណើរការណ៍ជាមូួយគ្នា (coexist)
និង បំពេញគ្នាទៅវិញ ទៅមក (complement) ។
-----------------------------------------------------------------------
ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រ ជាច្រើនបានបញ្ជាក់ថា នគរហ្វូណន
ទទួលបានពុទ្ធសាសនា តាំងពីសតវត្សរ៍ទី១នៃ គ្រិស្តសករាជ
។ ដូច្នេះមានន័យ ព្រហ្មញ្ញសាសនា និង ពុទ្ធសាសនា បាន
ហូរចូល ក្នុងពេលដំណាលគ្នា មកក្នុងស្រុកខ្មែរ ។
ចំណុចមួយដែលយើងត្រូវផ្តោតអារម្មណ៍ ចោទជាសំណួរ ៖
✔ ហេតុដូចម្តេចបានជាខ្មែរយើង បានចាប់យកសាសនា
ទាំងពីរ ក្នុងពេលតែមួយ ?
ដើម្បីយល់រឿងនេះ យើងត្រូវដឹងថា នៅពេលដែលព្រាហ្មណ៍
កោណ្ឌញ្ញ ឬ ហ៊ុនទៀន ចូលកាន់អំណាចនៅ នគរគោកធ្លក
គាត់បាននាំមក នូវព្រហ្មញ្ញសាសនាថ្មីមួយ ដែលបានទទួល
ឥទ្ធិពល អំពីពុទ្ធសាសនា ។ សូម្បីតែនៅ ប្រទេសឥណ្ឌា ក៏
មានការផ្លាស់ប្តូរ រួចទៅហើយ ៖
បន្ទាប់ពីការត្រាស់ដឹង របស់ព្រះពុទ្ធអង្គ សាសនាព្រាហ្មណ៍
មានទម្លាប់ទទួលយក ពុទ្ធសាសនា ឲ្យផ្សព្វផ្សាយក្នុងសង្គម
ឬ ប្រទេសដែលស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រា របស់ពួកគេទៅ
ហើយ (ទឹកដី ស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រា របស់ស្តេច និងព្រាហ្មណ៍ ) ។
បន្ទាប់មកទៀត ក្រោយការចូលខ្លួន ជាពុទ្ធសាសនិក របស់
ព្រះបាទអសោក ព្រះពុទ្ធសាសនា ទទួលបានកិត្តិស័ព្ទ មួយ
កម្រិតទៀត មិនចាញ់ព្រហ្មញ្ញសាសនា ឡើយ ... រួមផ្សំ នឹង
ការមាន គម្ពីរព្រះត្រៃបិដក ពុទ្ធសាសនាក្លាយជា សាសនានៃ
បញ្ញាជនមិនដូចពីមុន ត្រូវទន្ទិញចាំមាត់ (មានអក្សរប្រើ) ។
-----------------------------------------------------------------------
✔✔✔ យើងនាំគ្នាពិចារណា ៖
Menandros ឬ មិលិន្ទរាជ នៃ Bactrian Empire បាន
ចូលខ្លួនជាពុទ្ធសាសនិក ប៉ុន្តែមិនបានចាប់អារម្មណ៍ នឹង ព្រហ្មញ្ញសាសនា ទេ ។ ចំណែកឯ ផ្លូវសូត្រ ដែលអនុញ្ញាត្តិ
ឲ្យមាន ទំនាក់ទំនង ទាំងពាណិជ្ជកម្ម ទាំងវប្បធម៌ បាននាំតែ
ពុទ្ធសាសនា មិនបាននាំព្រហ្មញ្ញសាសនាឡើយ យកទៅ
ផ្សព្វផ្សាយ រហូតដល់ស្រុកចិន ។
ឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ ពន្យល់ហេតុផលពីរយ៉ាង ៖
១/- ប្រដូចបានទៅនឹង សាសនាយូដា ឬ ហេប្រ៊ើ យើងឃើញថា គឺ គ្រិស្តសាសនា ដែលកើតក្រោយ ដែលមាន
ប្រជាប្រិយភាព ទទួលចាប់យក ជាសាសនាសាកល
គ្រប់ទិសទី ក្នុងលោក ។
សាសនាដើម យូដា ឬ ហេប្រ៊ើ មានកាន់សម្រាប់តែ ជនជាតិ
អុីស្រាអែល ក្នុងស្រុក និងក្រៅស្រុក មិនមានជនជាតិផ្សេង
កាន់សាសនានេះឡើយ ។ ដូចគ្នានេះព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវ
បានទទួលយក គ្រប់ទិសទី ក្នុងពិភពលោក ចំណែកឯ
ព្រហ្មញ្ញសាសនា មានកាន់តែក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា
និង លោកអ្នកដែលសិក្សា ដល់ទីជម្រៅ ភាសាសំស្ក្រិត ។
២/- អរិយធម៌សំខាន់ទាំងបី ក្រិក ចិន និងឥណ្ឌា មានការ
លូតលាស់ ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា បានផ្តល់ជាពន្លឺនៃ ពិភព
លោក នូវមហាបុរសបីរូប ក្នុងសម័យកាល ប្រហាក់ប្រហែល
គ្នា ៖ ព្រះពុទ្ធអង្គ សូក្រាត ខុងជឺ ។ យើងឃើញថា គោល
ទស្សនវិជ្ជាទាំងបី មានលក្ខណៈ ក៏ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។
*** មកពីដូច្នេះទេដឹង បានជាមិលិន្ទរាជ ដែលជាជនជាតិ
ក្រិក និងប្រជាជនចិន ចាប់យកតែព្រះពុទ្ធសាសនា តែមិន
ចាប់យក ព្រហ្មញ្ញសាសនា ?
-----------------------------------------------------------------------
វិលមករក សំណួរដើមរបស់យើងវិញ ៖
✔ ហេតុដូចម្តេចបានជាខ្មែរយើង បានចាប់យកសាសនា
ទាំងពីរ ក្នុងពេលតែមួយ ? មិនដូច មិលិន្ទរាជ និង ប្រជាជន
ចិន ដែលចាប់យកតែព្រះពុទ្ធសាសនា ?
នេះមកពីកាលណោះ ខ្មែរយើងពុំទាន់មាន សាសនា
ពិតប្រាកដ...មានជាជំនឿ អារក្សអ្នកតា ជាជំនឿដែលមិន
មាន គោលទ្រិស្តីពិតប្រាកដ ដូច្នេះទទួលចាប់យក នួវអ្វី
ដែល អ្នកផ្សព្វផ្សាយនាំមក ពន្យល់បង្រៀន អប់រំ ។
យើងអាចកាត់យល់បានថា សាសនាព្រាហ្មណ៍ មានសារៈ
សំខាន់ សម្រាប់ប្រព័ន្ធដឹកនាំ ឬរដ្ឋអំណាច ប៉ុន្តែពុទ្ធសាសនា
ជ្រួតជ្រាប ច្បាស់លាស់ជាង សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ ដោយ
ហេតុថា ប្រជាជន ពុំមានសិទ្ធរៀនអក្សរ ឬភាសាសំស្ក្រិត
ដូច្នេះ អាចកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា បានត្រឹមតែធ្វើតាមគ្នា
( ធ្វើតាមស្តេច ឬព្រាហ្មណ៍ ) ។ ចំណែកឯខាងពុទ្ធសាសនា
វិញ មានការសិក្សាក្បួនគម្ពីរច្បាស់លាស់គឺការសិក្សា
ព្រះត្រៃបិដក ។
✔✔✔ តើទស្សនៈដែលថា សម័យអង្គរ ខ្មែរយើង
កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ត្រឹមត្រូវឬទេ ?
តាមការពិត សំណួរខាងលើ ជាសំណួរចម្បង ក្នុងការបក
ស្រាយរបស់ខ្ញុំ ត្បិតអីជាទស្សនៈរបស់ប្រវត្តិវិទូជាតិ និង
អន្តរជាតិ ដោយផ្អែកទៅលើ ហេតុផលខាងក្រោម ៖
១/- មានរូបចម្លាក់រូបផ្សេងៗ ដូចជា ៖
លោកេស្វារៈ ឬ ព្រះពុទ្ធកោនាគមនោឬ ព្រះពុទ្ធ
ទ្រង់គ្រឿង ជាដើម បង្ហាញអំពី មហាយាន ។
២/- សិលាចារិក ជាភាសាសំស្ក្រិត ដែលបាននិយាយអំពី
ព្រះពុទ្ធ ដែលជាអវតាទី៩ នៃព្រះវិស្ណុ ។
៣/- មតិមហាជន ដែលមានការយល់ច្រឡំថា មហាយាន
ជាមហានិកាយ ដូច្នេះមុនពេលដែលខ្មែរទទួល ធម្មយុត្តិ
អំពីថៃ គឺខ្មែរកាន់មហាយាន ។ ការសរសេរ ប្រវត្តិសាស្ត្រ
ជួនកាលត្រូវពឹងផ្អែក លើមតិមហាជន... លុះអ្នកប្រាជ្ញ
បស្ចិមប្រទេសបានសរសេរហើយ មហាជន ក៏មានជំនឿ
ទុកចិត្តលើអ្វីដែលប្រវត្តិវិទូ បានសរសេរវិញម្តង ។
៤/- ការបាក់បែកព្រះពុទ្ធរូប ( ដែលជារចនាបទ ថេរវាទ )
បង្ហាញអំពីសង្គ្រាម ព្រហ្មញ្ញ-ពុទ្ធសាសនា ។
( បើមានហេតុផលបន្ថែម
សូមប្រិយមិត្តជួយបំពេញការខ្វះខាត )
*** នេះជាចម្លើយរបស់ខ្ញុុំ ៖
ជាការពិតដែល ក្សត្រ និងព្រាហ្មណ៍ កាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា
ដែលមានបញ្ចូល ព្រះពុទ្ធជាអវតារទី៩ ... ដូច្នេះជាធម្មតា ដែលមានរូបចម្លាក់ ដូចរៀបរាប់ខាងលើ ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុង
ស្រទាប់ប្រជាជន ក្រៅពីស្តេចនឹងព្រាហ្មណ៍ ... អ្នកស្រុក
អ្នកស្រែ កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ។
សក្ខីភាពមួយ ដែលបង្ហាញថា ប្រជាជនមិនកាន់ព្រហ្មញ្ញ
សាសនា គឺដូនតាយើង ស្គាល់ ឬមានចំណេះដឹង តិចតួច
ណាស់ អំពីព្រហ្មញ្ញសាសនា ស្គាល់តែព្រះព្រហ្ម តាមរយៈ
ព្រះពុទ្ធសាសនា ... ព្រះឥសូរ ព្រះនារាយន៍ ស្គាល់តែឈ្មោះ
។ ស្គាល់តិចជាង អារក្ខអ្នកតា ដែលជាសាសនាដើម តាំងពី
សម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ ផង ។
រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ការកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា នៅ
ឥណ្ឌា មានលក្ខណៈពិសេសត្រង់ថា តាមភូមិ តាមស្រុក
អាចចាប់យកតែអាទិទេពមួយណា ដែលគេគោរព ស្រឡាញ់
ឬ ដែលមានប្រយោជន៍សំរាប់គេ ហើយគេគោរពបូជា
អាទិទេពនោះជាងគេ ។ ឧទាហរណ៍ អ្នកខ្លះគោរពព្រះព្រហ្ម
ខ្លាំងជាង អាទិទេពដ៏ទៃទៀត អ្នកខ្លះគោរពព្រះឥសូរ ... ឬ
ព្រះឥន្ទ ឬ ព្រះគនេស ... អ្នកខ្លះនៅ មាត់សមុទ្រ ក៏គោរពអាទិទេពនៃ មហាសាគរ .... ។
ទម្លាប់នេះ ក៏មានដល់ ស្តេចសម័យអង្គរដែរ ដូច្នេព្រះអង្គ
អាច ស្រឡាញ់ចូលចិត្ត អាទិទេព អង្គណាមួយ នៃព្រហ្មញ្ញ
សាសនា ហើយព្រះអង្គក៏បញ្ជា ឲ្យស្ថាបនា ចម្លាក់នៃទេវរូប
នោះទៅ ។
រឿងមួយទៀត គឺអ្នកស្រុកមិនមាន សមត្ថភាព ឬ លទ្ធភាព
និងសាងសង់ ព្រះពុទ្ធរូបអំពីថ្មឡើយ ... កាលសម័យបុរាណ
ការសាងសង់ ប្រាសាទបូជនីយដ្ឋាន ឬ ទេវរូប ឬ ពុទ្ធរូប ជា
សមទ្ធិផល របស់ស្តេចគ្រងរាជ្យ ឬយ៉ាងហោចណាស់ ជាការ
ចាត់ចែងរបស់ រដ្ឋបាលខេត្តសំខាន់ៗ ដូចជាមាននៅ ខេត្ត
បាត់ដំបង ឬ កំពង់ចាមជាដើម ។ ប្រជាជន (និងព្រះសង្ឃ)
ដែលរវល់ដោះស្រាយ ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ បន្ថែមការកសាងកុដិ
វិហារ សាលា មិនមានពេល (+ ទាំងសម្ភារៈ + បច្ចេកទេស)
ដាប់ឆ្លាក់ ព្រះពុទ្ធរូបអំពីថ្ម ។
យើងអាចប៉ាន់ស្មានបានថា នៅសម័យអង្គរ មិនមានវត្តច្រើន
ទេ ។ ខែត្រដែលជាទឹកដី ខ្មែរលើ មាន ស្ទឹងត្រែង រតនគីរី
មណ្ឌលគីរី ប្រហែលជាគ្មានវត្តផង ។ ខែត្រសំខាន់ អាចមាន
មួយស្រុកមួយ ខែត្រតូចតាច មានតែវត្តប្រចាំខែត្រ ។ មិន
សម្បូរណ៍ មានវត្តតាមឃុំសង្កាត់ ដូចសម័យបច្ចុប្បន្នទេ ។
រីឯការបាក់បែក នៃព្រះពុទ្ធរូប ប្រាកដជាបង្ហាញ អំពី
សេចក្តីមិនសប្បាយចិត្ត នៃអង្គស្តេចអង្គរជំនាន់ក្រោយ ដែល
មិនសប្បាយចិត្ត នឹងការកាន់យកព្រះពុទ្ធសាសនា របៀប
ថេរវាទ នៃព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ... កាលព្រះអង្គនៅគ្រងរាជ្យ
មិនមាននរណា ហ៊ានជំទាស់ លុះព្រះអង្គសោយទីវង្គត ក៏
មានការបំផ្លាញ ព្រះពុទ្ធរូប ទាំងនោះទៅ ។ ខ្ញុំយល់ថា ជា
ការបញ្ជា អំពីស្តេច អ្នកកាន់អំណាច មិនមែនជាបដិវត្តិ របស់
ប្រជាជន នោះឡើយ ។
--------------------------------------------------------
*** ការបកស្រាយខាងលើរបស់ខ្ញុំ ចង់បញ្ជាក់បង្ហាញបន្ថែម
ទៀតថា ស្តេច ឬ រដ្ឋអំណាចខាងលើ អាចផ្លាស់ប្តូរ អាទិទេព
ឬជំនឿទៅលើ ព្រហ្មញសាសនាបុរាណ ឬ ព្រហ្មញ្ញសាសនា
ដែលមាន ព្រះពុទ្ធ ជាអវតាទី៩ ប៉ុន្តែប្រជាជនមិនមែនផ្លាស់
ប្តូរជំនឿតាមស្តេច នោះទេ ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង ៖
នៅប្រទេសខ្មែរយើង ឬ នៅប្រទេសថៃ សូម្បីតែស្តេចកាន់
ព្រះពុទ្ធសាសនាធម្មយុត្តិ ទៅហើយ ប្រជាជននៅតែកាន់
មហានិកាយ មិនបានផ្លាស់ប្តូរ កាន់តាមស្តេចទេ ។
*** ដូច្នេះទស្សនៈ ដែលថា សម័យស្តេចអង្គនេះ ខ្មែរយើង
កាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា ហើយសម័យស្តេចអង្គនោះ ខ្មែរយើង
កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ជាទស្សនៈខ្វះខាត ព្រោះថា ប្រជាជន
មិនអាចងាករេ ភ្លាមៗ ម្តងកាន់នេះ ម្តងកាន់នោះ តាមស្តេច
បានឡើយ ។ រីឯស្តេចវិញទៀតសោត ក៏មិនមែនផ្លាស់ប្តូរ
ម្តងព្រហ្មញ្ញសាសនា ម្តងពុទ្ធសាសនាដែរ ... សូម្បីតែ
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលមានជំនឿមុតមាំ លើពុទ្ធសាសនា
ក៏មិនអាចចោល ព្រហ្មញ្ញសាសនា ឬគម្ពីរត្រៃវេទ បានដែរ ។
------------------------------------------------------------------------
មុននឹងបន្តទៅទៀត ខ្ញុំសូមលើកយកទស្សនៈមួយចំនួន
ដែលខុសប៉ុន្តែស្តាប់មួយភ្លែត មិនបានពិចារណា ច្រឡំថាជា
ទស្សនៈត្រូវ ៖
✔ ចាប់ពីសម័យព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម ខ្មែរយើងបាន
បោះបង់ ភាសាសំស្ក្រិត ហើយឈោងចាប់ភាសាបាលី ។
*** ប្រជាជនខ្មែរយើង មិនមានសិទ្ធ រៀនភាសាសំស្ក្រិត
តាំងតែពីដើមមក ... ជាការពិត ដែលព្រាហ្មណ៍ និងស្តេច
ដែលចេះភាសាសំស្ក្រិត ក៏ជាខ្មែរដែរ ត្បិតអីជាកូនកាត់ ជា
ច្រើនតំណមកហើយ ឈាមជ័រពិតប្រាកដ ជាឥណ្ឌា ឬជាជ្វា
នៅសល់តិចតួចណាស់ ប៉ុន្តែត្រូវមានតំណវង្សត្រកូល ជា
ស្តេច ឬជាព្រាហ្មណ៍ ផងដែរមុននឹងទទួលសិទ្ធ រៀនភាសា
សំស្ក្រិត និងសិក្សាគម្ពីត្រៃវេទ យល់ច្បាស់អំពី ព្រហ្មញ្ញ
សាសនា ។ ដោយការពិត វណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ និងក្សត្រ នៅ
ស្រុកខ្មែរ ខុសគ្នាបន្តិច អំពីវណ្ណៈ នៅឥណ្ឌាត្រង់ថា ពួកគេ
ស៊ុំគ្រលំ អាចរៀបការឆ្លងវណ្ណៈគ្នាបាន ... គឺជា វណ្ណៈសក្តិភូមិ
ដែលគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធរដ្ឋបាល ដឹកនាំប្រទេស ។ ដូច្នេះហើយ
បានជា នៅពេលដែល រដ្ឋអំណាចអង្គរ ដួលរលំ ការចេះដឹង
ភាសាសំស្ក្រិត និងគម្ពីរត្រៃវេទ ត្រូវបាត់បង់ទាំងអស់តែម្តង
របៀបដូច ការបាត់បង់បញ្ញវន្តខ្មែរ សម័យខ្មែរក្រហម ។
......... ប៉ុន្តែ នៅក្នយងស្រទាប់ប្រជាពលរដ្ឋ នៅតែបន្តកាន់
ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ។
ទស្សនៈមួយទៀត ៖
✔ នៅសម័យអាណានិគម អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ បានរត់ទៅ
ជ្រកកោន នៅតាមវត្តអារាម ។
*** ស្តាប់មួយភ្លែតដូចជាត្រូវ ប៉ុន្តែតាមការពិត ម្ចាស់ទស្សនៈ
មានចំណេះដឹងខ្វះខាតច្រើន ។ អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ នៅជ្រក
កោន ឬដុះដាល ដោយសារវត្តអារាម តាំងតែពីដើមរៀងមក
ផ្ទុយទៅវិញ គឺសាលាបារាំង ដែលបានយកអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ
មកបញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សា ជាមួយមុខវិជ្ជាផ្សេងទៀត ដែល
សិក្សាជាភាសាបារាំង ។
-----------------------------------------------------------------------
✔ ✔✔ មានរឿងមួយទៀត ដែលនិយាយអំពី
មហាវិទ្យាល័យ នៅសម័យអង្គរដែលមាននិស្សិត ដល់ទៅ
២០.០០០នាក់ ... ប្រាកដជាប្រវត្តិវិទូ បានរកឃើញនៅលើ
សិលាចារិកណាមួយមិនខាន មុននឹងហ៊ានអះអាងរបៀបនេះ
ប៉ុន្តែ ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់លើកឡើងថា ម៉្យាងមហាវិទ្យាល័យនេះ
ជា មហាវិទ្យាល័យសាសនា សិក្សាគម្ពីរត្រៃវេទ ជាគោល
មុខវិជ្ជាផ្សេងទៀត គ្រាន់តែជាមែកធាង នៃការសិក្សា របៀប
ដូចមហាវិទ្យាល័យមូស្លីម Muslim University ដែលមាន
នៅប្រទេសអារ៉ាប់សព្វថ្ងៃ...និងម៉្យាងទៀត ចំណែកឯនិស្សិតវិញ ក៏សុទ្ធសឹងតែកូនចៅ ត្រកូលព្រាហ្មណ៍ និងស្តេច ដែល
បានកាន់ក្តាប់ នគរចំណុះ ឬ អាណាខេត្តផ្សេងៗ ។
-----------------------------------------------------------------------
✔ ✔✔ តើព្រះពុទ្ធសាសនា មានសារៈសំខាន់ដូចម្តេច
សម្រាប់សង្គមខ្មែរ ?
មានឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងពីរ ដែលយើងអាចលើកបាន ៖
ភូមិភាគពាយ័ព្យនៃកម្ពុជា ដែលកាលណោះ មាន
ខេត្តបាត់ដំបង សិរីសោភ័ណ សៀមរាប ស្មើនឹងទឹកដី
បច្ចុប្បន្ន ខេត្តបាត់ដំបង ប៉ៃលិន បន្ទាយមានជ័យ សៀមរាប
និង ព្រះវិហារ ស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រា របស់ថៃ ជិតពីរ
សតវត្សរ៍ ... ថៃបានបង្កើតសាលាថៃ ឲ្យកូនខ្មែររៀន (ចាស់ៗ
ដែលរស់នៅលើ ក្រោមអាណានិគមថៃ សព្វថ្ងៃអាយុលើស
៨០ឆ្នាំ សុទ្ធតែបានរៀនថៃទាំងអស់ ...ប៉ុន្តែ នៅតាមវត្តអារាម
ខ្មែរនៅតែបញ្ជូន កូនចៅទៅបួសរៀន សិក្សាបាលី ខ្មែរ ដែល
ធ្វើឲ្យ កូនខ្មែរបានរៀនអក្សរខ្មែរ ... លុះមកដល់ ឆ្នាំ១៩៥៣
ដែលខ្មែរយើងបានឯករាជ្យ ខ្មែរនៅបាត់ដំបង សៀមរាប នៅ
តែចាំចេះខ្មែរ មិនមានភ្លេចឡើយ ។ ប្រព័ន្ធសិក្សាទំនើបជាតិ
ក៏មានជំនួយអំពី ព្រះសង្ឃ ឬអស់លោកអាចារ្យ ដើម្បីកែលំអ
និងទ្រទ្រង់អក្សរសាស្ត្រជាតិ មានសម្តេចសង្ឃរាជ ជាដើម ។
រឿងទីពីរ គឺនៅលើទឹកដី កម្ពុជាក្រោមសព្វថ្ងៃ វត្តអារាម មាន
នាទីយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងការអភិរក្ស វប្បធម៌ និង អក្សរសាស្ត្រ
ខ្មែរ ។
✔✔✔ ងាកត្រឡប់ថយ មករកក្រោយសម័យអង្គរយើង
វិញម្តងទៀត ... បន្ទាប់ពីបាន រងការវាយប្រហារ ផ្តាច់ឫស
ផ្តាច់គល់ អំពីទ័ពសៀម នៅពេលដែល ស្រទាប់វណ្ណៈ ក្សត្រ
និង ព្រាហ្មណ៍ ដែលជាបញ្ញវ័ន្ត ត្រូវបានសម្លាប់ផុតពូជ ឬ
ស្ទើរផុតពូជ ... ខ្មែរយើង មាននៅសល់អ្នកចេះដឹង មាន
ព្រះសង្ឃជាដើម តាមវត្តអារាមពុទ្ធសាសនា នៅរក្សាបាន
រចនាសម្ព័ន្ធសង្គមខ្មែរ អាចជួយទ្រទ្រង់អក្សរសាស្ត្រជាតិ និង
វប្បធម៌ជាតិ រហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។
✔✔✔ វត្តអារាម ធ្លាប់ជាកន្លែងបណ្តុះបណ្តាលសាសនា
វប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រជាតិ នៅក្នុងយុគសម័យមួយ ដែល
ព្រហ្មញ្ញសាសនា និង ភាសាសំស្ក្រិត ជាកម្មសិទ្ធផ្តាច់មុខ
នៃ ស្រទាប់វណ្ណៈដឹកនាំ ។ ព្រះពុទ្ធសាសនា និង វត្តអារាម
បានជួយរក្សា សង្គមខ្មែរឲ្យបានគង់វង្ស បន្ទាប់ពីការផុតរលត់
នៃស្រទាប់បញ្ញវ័ន្តខ្មែរ ដែលមានការចេះដឹងផ្នែក ភាសា
សំស្ក្រិត ។ នៅក្នុងសម័យបុរាណ វត្តអារាម ជាមន្ទីពេទ្យ
ព្យាបាលជម្ងឺ ដោយឥតគិតថ្លៃ ជាសាលាសិប្បកម្ម ដែលកូន
ខ្មែររៀនជាងឈើ និងជំនាញផ្សេងៗទៀត ។ វត្តអារាម ជាទី
កន្លែង សម្រាប់ឲ្យប្រជាជន ជួបជុំគ្នា ទោះជាពេលបុណ្យទាន
សប្បាយ ឬ ពេលកើតទុក្ខ (ដូចជាបុណ្យសព) .....
. ..................... ៘ និង ៘
-----------------------------------------------------------------------
**** សម័យកាលបានផ្លាស់ប្តូរ ដូច្នេះជាការពិត ដែល
ព្រះពុទ្ធសាសនា និង សង្គមខ្មែរ បច្ចុប្បន្ន បានផ្លាស់ប្តូរ
រូបភាពដែរ ។
វត្ថុសិល្បៈខ្មែរមានប្រភពមកពីប្រទេសកម្ពុជានៅសារមន្ទីរប្រវត្តិសាស្ត្រក្រុងហូជីមីញ
វត្ថុសិល្បៈខ្មែរមានប្រភពមកពីប្រទេសកម្ពុជានៅសារមន្ទីរប្រវត្តិសាស្ត្រក្រុងហូជីមីញ
ខ្ញុំទទួលស្គាល់ថា ខ្ញុំធ្លាប់បានឮអំពីវត្ថុសិល្បៈខ្មែរតាំងនៅសារមន្ទីរ ហ្គីមេ ទីក្រុងប៉ារីស ដែលមួយភាគធំនៃវត្ថុសិល្បៈនោះ គឺត្រូវបានលួចចេញពីស្រុកខ្មែរ ហើយបុគ្គលដែលលួចនោះ ក្រោយមកបានក្លាយទៅជារដ្ឋមន្ត្រីវប្បធម៌នៃប្រទេសបារាំង វាពិតជារឿងគួរឲ្យឆ្ងល់មែន ។
ខ្ញុំទទួលស្គាល់ថា ខ្ញុំធ្លាប់បានឮអំពីវត្ថុសិល្បៈខ្មែរតាំងនៅសារមន្ទីរ ហ្គីមេ ទីក្រុងប៉ារីស ដែលមួយភាគធំនៃវត្ថុសិល្បៈនោះ គឺត្រូវបានលួចចេញពីស្រុកខ្មែរ ហើយបុគ្គលដែលលួចនោះ ក្រោយមកបានក្លាយទៅជារដ្ឋមន្ត្រីវប្បធម៌នៃប្រទេសបារាំង វាពិតជារឿងគួរឲ្យឆ្ងល់មែន ។
រូបសំណាករូបពីរ រំឭកអនុស្សាវរីយ៍ទាហានខ្មែរទៅចូលរួមជួយបារាំងក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ១
Monument des morts, construit par M. Paul Ducuing, le sculteur pour la republique france,
រូបសំណាករូបពីរ រំឭកអនុស្សាវរីយ៍ទាហានខ្មែរទៅចូលរួមជួយបារាំងក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ១
រូបសំណាករូបពីរនេះ ត្រូវបានសាងឡើងដោយសិល្បៈករបារាំង មានស្រុកកំណើតនៅទូលូស៍ ឈ្មោះថា ប៉ូល ឌូគូអីង (Paul Ducuing) ដោយមុននឹងសាងរូបសំណាកនេះ លោកបានចូលរៀនអំពីសិល្បៈខ្មែរចំនួនមួយឆមាស (៦ ខែ) នៅសាលារចនា ដែលជាសាលារៀបចំដោយលោក George Groslier នៅឆ្នាំ ១៩១៨ សម្រាប់ពង្រឹងការងារវិចិត្រសិល្បៈរបស់ខ្មែរឡើងវិញ ។
រូបសំណាករូបពីរ រំឭកអនុស្សាវរីយ៍ទាហានខ្មែរទៅចូលរួមជួយបារាំងក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ១
រូបសំណាករូបពីរនេះ ត្រូវបានសាងឡើងដោយសិល្បៈករបារាំង មានស្រុកកំណើតនៅទូលូស៍ ឈ្មោះថា ប៉ូល ឌូគូអីង (Paul Ducuing) ដោយមុននឹងសាងរូបសំណាកនេះ លោកបានចូលរៀនអំពីសិល្បៈខ្មែរចំនួនមួយឆមាស (៦ ខែ) នៅសាលារចនា ដែលជាសាលារៀបចំដោយលោក George Groslier នៅឆ្នាំ ១៩១៨ សម្រាប់ពង្រឹងការងារវិចិត្រសិល្បៈរបស់ខ្មែរឡើងវិញ ។
ខ្មែរជាអ្នកលេខសូន្យ ០ មុនគេអង្អស់ឬ?
កាលពីឆ្នាំ ១៩៣០ មានអ្នកបុរាណវិទូជាច្រើន យល់ថាលេខសូន្យ "០" ត្រូវបានបង្កើត ដោយពួកអ៊ឺរ៉ុប ឬក៏ពួកអារ៉ាប់។ ក្នុងចំណោមអ្នកបុរាណវិទូទាំងនោះ លោក G. R. Kaye បានអះអាងថាលេខនេះ គឺរកឃើញនៅប្រទេសឥណ្ឌា ដោយមានចម្លាក់នៅប្រាសាទ Chatur-bujha នៃទីក្រុងបុរាណ Gwalior ក្នុងពាក់ កណ្តាលសតវត្សទី៩ ដែលដំណាលគ្នានឹងសម័យកាលដ៏ថ្កុំថ្កើនរបស់ប្រទេសអារ៉ាប់។ ហើយលោកបានសន្និដ្ឋានថា លេខសូន្យអាចត្រូវបង្កើតដោយពួកអ៊ឺរ៉ុប ហើយបានយកទៅប្រើនៅប្រទេសឥណ្ឌាតាមពាណិជ្ជករអារ៉ាប់។
ចម្លាក់បាយ័ន ៖ ពិធីយញ្ញក្របីនៅលើចម្លាក់នៃប្រាសាទបាយ័ន
ចម្លាក់បាយ័ន ៖ ពិធីយញ្ញក្របីនៅលើចម្លាក់នៃប្រាសាទបាយ័ន
ចម្លាក់រឿងនេះបង្ហាញនៅលើជញ្ជាំងថែវខាងក្រៅ នាទិសខាងកើត ជ្រុងអាគ្នេយ៍។ ជាទិដ្ឋភាពធំបីផ្ទាំងតជាប់គ្នាពីលើមកក្រោម រៀបរាប់អំពីពិធីទាក់ទងនឹងក្របី។ ចម្លាក់នៅថ្នាក់ខាងលើបង្អស់បាត់ពាក់កណ្តាល ដែលយើងមើលយល់ថាមានបង្ហាញអំពីការនាំក្របីទៅថ្វាយព្រះរាជាទត និងកិច្ចពិធីផ្សេងៗ។ ចម្លាក់នៅថ្នាក់កណ្តាលមានបង្ហាញអំពីក្របីដែលយកមកចងនឹងបង្គោលឈើ នៅក្បែរនោះមានព្រាហ្មណ៍ពីរនាក់អង្គុយលើដំរីកំពុងសូត្រយញ្ញបូជា។ កងទ័ពរេហ៍ពលទាំងគ្រប់ឋានានុក្រមរំកិលដំណើរចូលកាន់ក្របី រួចចាក់ក្របីនឹងអាវុធរបស់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ ទើបបន្តដំណើរឆ្ពោះទៅទីវាលចម្បាំង។
ចម្លាក់រឿងនេះបង្ហាញនៅលើជញ្ជាំងថែវខាងក្រៅ នាទិសខាងកើត ជ្រុងអាគ្នេយ៍។ ជាទិដ្ឋភាពធំបីផ្ទាំងតជាប់គ្នាពីលើមកក្រោម រៀបរាប់អំពីពិធីទាក់ទងនឹងក្របី។ ចម្លាក់នៅថ្នាក់ខាងលើបង្អស់បាត់ពាក់កណ្តាល ដែលយើងមើលយល់ថាមានបង្ហាញអំពីការនាំក្របីទៅថ្វាយព្រះរាជាទត និងកិច្ចពិធីផ្សេងៗ។ ចម្លាក់នៅថ្នាក់កណ្តាលមានបង្ហាញអំពីក្របីដែលយកមកចងនឹងបង្គោលឈើ នៅក្បែរនោះមានព្រាហ្មណ៍ពីរនាក់អង្គុយលើដំរីកំពុងសូត្រយញ្ញបូជា។ កងទ័ពរេហ៍ពលទាំងគ្រប់ឋានានុក្រមរំកិលដំណើរចូលកាន់ក្របី រួចចាក់ក្របីនឹងអាវុធរបស់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ ទើបបន្តដំណើរឆ្ពោះទៅទីវាលចម្បាំង។
សំណេរចិននាសម័យដំបូងបង្អស់ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ
សំណេរចិននាសម័យដំបូងបង្អស់ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ
ទំនាក់ទំនងរវាងចិន និងខ្មែរបានផ្តើមឡើងតាំងពីសម័យមុនប្រវត្តិសាស្ត្រ ពោលគឺតាំងពីមុនការបង្កើតនៃរដ្ឋហ្វូ-ណនមកម្ល៉េះ ក៏ប៉ុន្តែទើបតែមានសន្ទុះយ៉ាងខ្លាំងក្លាបំផុត ចាប់តាំងពីមុនសម័យប្រវត្តិសាស្ត្របន្តិចតែប៉ុណ្ណោះ។ ការស្រាវជ្រាវថ្មីៗនេះបានឲ្យដឹងថា សំណេរចិនស្តីពីប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ចែកចេញជាច្រើនសម័យកាល តែឯកសារសំខាន់ជាងគេ ដែលគេអាចចាត់ទុកថា ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ គឺស្ថិតនៅក្នុងរាជវង្សហាន់ ខាងលិច ប្រមាណជា ១០០ឆ្នាំ មុនគ.ស និង ១០០ឆ្នាំ នៃគ.ស និងក្នុងសម័យរាជវង្សវ៉ូ (២២០-២៨០នៃគ.ស)។
ទំនាក់ទំនងរវាងចិន និងខ្មែរបានផ្តើមឡើងតាំងពីសម័យមុនប្រវត្តិសាស្ត្រ ពោលគឺតាំងពីមុនការបង្កើតនៃរដ្ឋហ្វូ-ណនមកម្ល៉េះ ក៏ប៉ុន្តែទើបតែមានសន្ទុះយ៉ាងខ្លាំងក្លាបំផុត ចាប់តាំងពីមុនសម័យប្រវត្តិសាស្ត្របន្តិចតែប៉ុណ្ណោះ។ ការស្រាវជ្រាវថ្មីៗនេះបានឲ្យដឹងថា សំណេរចិនស្តីពីប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ចែកចេញជាច្រើនសម័យកាល តែឯកសារសំខាន់ជាងគេ ដែលគេអាចចាត់ទុកថា ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ គឺស្ថិតនៅក្នុងរាជវង្សហាន់ ខាងលិច ប្រមាណជា ១០០ឆ្នាំ មុនគ.ស និង ១០០ឆ្នាំ នៃគ.ស និងក្នុងសម័យរាជវង្សវ៉ូ (២២០-២៨០នៃគ.ស)។
ហង្ស សត្វអច្ឆរិយៈនាសម័យនគរភ្នំ
ហង្ស សត្វអច្ឆរិយៈនាសម័យនគរភ្នំ
កន្លងមកនេះគេបានគេរកឃើញនូវកាក់សំណមួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃរក្សាទុកនៅសារមន្ទីរជាតិពន្ធុវិទ្យាមួយ កាក់ទាំងនោះ ត្រូវបានគេឃើញនៅក្បែរកំពង់ចម្លង ឬ ផែមួយមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីវត្តកំពង់ហ្លួង។ ក្នុងចំណោមកាក់ទាំងនោះ មានកាក់សំណមួយទំហំ ២ ស.ម ដែលមានរូបចម្លាក់ ថ្វីត្បិតតែរេចរិលបន្តិចក្តីតែអាចមើលដឹងម្ខាងរូបហង្ស និងម្ខាងទៀត ប្រហែលជារូបផ្កាឈូករីកក្រពុំ ដែលមានត្របកឈូក ៨ តំណាងដោយរង្វង់មូលចំនួនទាំង ៨ ពោលគឺ ១ នៅចំកណ្តាលហើយ ៧ ទៀត ហ៊ុំព័ន្ធចំណុចកណ្តាលនេះ។
តើលោកអ្នកដឹងឈ្មោះអ្នករាំរបាំអប្សរាម្នាក់នេះទេ
តើលោកអ្នកដឹងឈ្មោះអ្នករាំរបាំអប្សរាម្នាក់នេះទេ?❤
តាមរយៈការសិក្សា ស្រាវជ្រាវជាច្រើន របស់អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីចុង សតវត្សរ៍ ទី ១៩ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន អំពីប្រភព និង ប្រវត្តិ ព្រមទាំងអត្ថន័យ របស់ប្រាសាទអង្គរវត្ត ( អង្គរតូច ) ត្រូវបានគេដឹងឮ ល្បីរន្ទឺសុសសាយពាល ពេញពិភពលោក ប៉ុន្តែបញ្ហាដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងចម្លាក់បុរាណមិនទាន់ ត្រូវបានគេវិភាគសិក្សាឲ្យស៊ីជម្រៅ នៅឡើយទេ ។ រូបជាបញ្ហាចម្លាក់នរក និង ឋានសួគ៌ បញ្ហាសាស្ត្រ វុធ ឬ សម្លៀកបំពាក់ជាដើម ។
តាមរយៈការសិក្សា ស្រាវជ្រាវជាច្រើន របស់អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីចុង សតវត្សរ៍ ទី ១៩ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន អំពីប្រភព និង ប្រវត្តិ ព្រមទាំងអត្ថន័យ របស់ប្រាសាទអង្គរវត្ត ( អង្គរតូច ) ត្រូវបានគេដឹងឮ ល្បីរន្ទឺសុសសាយពាល ពេញពិភពលោក ប៉ុន្តែបញ្ហាដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងចម្លាក់បុរាណមិនទាន់ ត្រូវបានគេវិភាគសិក្សាឲ្យស៊ីជម្រៅ នៅឡើយទេ ។ រូបជាបញ្ហាចម្លាក់នរក និង ឋានសួគ៌ បញ្ហាសាស្ត្រ វុធ ឬ សម្លៀកបំពាក់ជាដើម ។
វត្តឧណ្ណាលោម ទីអារាមប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏មានវ័យចំណាស់
វត្តឧណ្ណាលោម ទីអារាមប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏មានវ័យចំណាស់
វត្តឧណ្ណាលោម គឺជាវត្តមួយក្នុងចំណោមវត្តទាំងប្រាំមួយ (វត្តកោះ, វត្ត លង្កា, វត្តព្រះពុទ្ធឃោសា, វត្តពាមផ្លុង, វត្តខ្ពបតាយ៉ង, និង វត្ត ឧណ្ណាលោម) ដែលកសាងឡើងក្នុងរជ្ជកាលព្រះបរមរាជាពញាយ៉ាត នា ពុទ្ធសករាជ ១៩៧៨ ត្រូវនឹងគ្រឹស្តរាជ ១៤៣៤…។ នៅ ក្នុងរបបកម្ពុជា ប្រជាធិបតេយ្យ ទីអារាមវត្តឧណ្ណាលោម ក៍ដូចជាទីអារាមទាំងអស់ក្នុង ទូទាំងប្រទេសដែរ គឺត្រូវបានទុកចោល ឬប្រែក្លាយទៅមន្ទីរ ឃុំឃាំង តែម្តង។
វត្តឧណ្ណាលោម គឺជាវត្តមួយក្នុងចំណោមវត្តទាំងប្រាំមួយ (វត្តកោះ, វត្ត លង្កា, វត្តព្រះពុទ្ធឃោសា, វត្តពាមផ្លុង, វត្តខ្ពបតាយ៉ង, និង វត្ត ឧណ្ណាលោម) ដែលកសាងឡើងក្នុងរជ្ជកាលព្រះបរមរាជាពញាយ៉ាត នា ពុទ្ធសករាជ ១៩៧៨ ត្រូវនឹងគ្រឹស្តរាជ ១៤៣៤…។ នៅ ក្នុងរបបកម្ពុជា ប្រជាធិបតេយ្យ ទីអារាមវត្តឧណ្ណាលោម ក៍ដូចជាទីអារាមទាំងអស់ក្នុង ទូទាំងប្រទេសដែរ គឺត្រូវបានទុកចោល ឬប្រែក្លាយទៅមន្ទីរ ឃុំឃាំង តែម្តង។
ព្រះនាងភូទេវី ៖ ព្រះអាទិទេពល្អភេទស្រី
ព្រះនាងភូទេវី ៖ ព្រះអាទិទេពល្អភេទស្រី
តាមការពិនិត្យចម្លាក់បុរាណទាំងឡាយ នាសម័យវប្បធម៌បាយ័នដែលមាននៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ យើងបាន កត់សម្គាល់ឃើញនូវវត្តមានដ៏កម្រនៃ ព្រះ នាង ភូទេវី ដែលជា ព្រះជាយារបស់ ព្រះ វិស្ណុ ឆ្លាក់នៅលើបង្គោលថ្ម មួយ ។ ពាក្យ ថា ភូទេវី មានន័យថាអាទិទេពថែរក្សា ទឹកដី ។
ប្រភពនិងអត្ថន័យរបស់ពាក្យ វរ្ម័ន
ប្រភព និងអត្ថន័យរបស់ពាក្យ“ វរ្ម័ន”
ក្នុងសង្គមខ្មែរបច្ចុប្បន្ន គេរមែងតែឮពាក្យ “វរ្ម័ន” ដូចជា ជ័យវរ្ម័នទី៧, សីហនុវរ្ម័ន។ តើពាក្យនេះមានប្រភពចេញពីណា ឬមានន័យយ៉ាងដូចម្តេចដែរ?
ក្នុងសង្គមខ្មែរបច្ចុប្បន្ន គេរមែងតែឮពាក្យ “វរ្ម័ន” ដូចជា ជ័យវរ្ម័នទី៧, សីហនុវរ្ម័ន។ តើពាក្យនេះមានប្រភពចេញពីណា ឬមានន័យយ៉ាងដូចម្តេចដែរ?
ល្ខោនបាសាក់
ល្ខោនបាសាក់🇰🇭
ទម្រង់សិល្បៈទស្សនីយភាព ខ្មែរ បាន យោងយកឈ្មោះក្នុងលក្ខណៈខុស ៗ ប្លែក គ្នាជាច្រើន។ ទម្រង់ខ្លះបានយក ឈ្មោះ ចេញអំពីឧបករណ៍តន្ត្រី ឫ វង់តន្ត្រីណា មួយ ដូចជាល្ខោនយីកេ ឫ ល្ខោនមហោរីជា ដើម។ ប៉ុន្តែទម្រង់ខ្លះទៀតបានយក ឈ្មោះ ពី សិល្បករដែលមាន ប្រជាប្រិយភាព ខ្លាំង លើសលប់ដូចជាសិល្បៈចម្រៀងអាយ៉ៃ។
រាជាធិបតេយ្យ សម័យអង្គរ
រាជាធិបតេយ្យ សម័យអង្គរ
ប្រមុខដឹកនាំដែលតំណាងរាជរដ្ឋាភិបាល ឬអំណាចកណ្តាល គឺព្រះមហាក្សត្រ ដែលឋានៈត្រូវបានប្រៀបផ្ទឹមនឹងព្រះអាទិទេពនៅលើប្រថពី។ គោរម្យងាររបស់ព្រះអង្គ គឺទេវរាជ ដែលជាទ្រឹស្តីឥណ្ឌាទាក់ទិនទៅនឹងស្តេចចក្រព័ត្រ ឬចក្រវាឡ ដែលប្រហែលជាមានតាំងតែសម័យបុរេអង្គរ តែបានប្រារព្ធបន្តមកដល់សម័យអង្គរ ជាពិសេសក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ នៅឆ្នាំ៨០២ នៅពេលដែលទ្រង់បំពេញពិធីសាសនាមួយ ឈ្មោះពិធីទេវរាជ ដើម្បីសូមពរជ័យពីព្រះឥសូរ ឬព្រះសិវដ៏មានមហិទ្ធិឫទ្ធិ ដោយមានការប្រកាសយ៉ាងមហោឡាឫទ្ធិ ឯកភាព និងអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជាផង នៅលើភ្នំគូលែន។
ប្រមុខដឹកនាំដែលតំណាងរាជរដ្ឋាភិបាល ឬអំណាចកណ្តាល គឺព្រះមហាក្សត្រ ដែលឋានៈត្រូវបានប្រៀបផ្ទឹមនឹងព្រះអាទិទេពនៅលើប្រថពី។ គោរម្យងាររបស់ព្រះអង្គ គឺទេវរាជ ដែលជាទ្រឹស្តីឥណ្ឌាទាក់ទិនទៅនឹងស្តេចចក្រព័ត្រ ឬចក្រវាឡ ដែលប្រហែលជាមានតាំងតែសម័យបុរេអង្គរ តែបានប្រារព្ធបន្តមកដល់សម័យអង្គរ ជាពិសេសក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ នៅឆ្នាំ៨០២ នៅពេលដែលទ្រង់បំពេញពិធីសាសនាមួយ ឈ្មោះពិធីទេវរាជ ដើម្បីសូមពរជ័យពីព្រះឥសូរ ឬព្រះសិវដ៏មានមហិទ្ធិឫទ្ធិ ដោយមានការប្រកាសយ៉ាងមហោឡាឫទ្ធិ ឯកភាព និងអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជាផង នៅលើភ្នំគូលែន។
ភ្នំជីសូរ រមណីយដ្ឋានវ័យពាន់ឆ្នាំ
ភ្នំជីសូររមណីយដ្ឋាន វ័យពាន់ឆ្នាំ❤
តាមបណ្ដោយផ្លូវជាតិលេខ ២ ហួសច្រកចូលរមណីយដ្ឋាន សួនសត្វ ភ្នំ តាម៉ៅ ប្រមាណ ២៥ គីឡូម៉ែត្រ ទៀត ដែលសរុប ទៅចម្ងាយជាង ៦០ គីឡូម៉ែត្រ ពីភ្នំពេញខាងឆ្វេងដៃគេនឹងបានឃើញច្រកធំមួយចាក់ទៅកាន់ភ្នំមួយនៅទិសខាងកើត ។
ភ្នំដែលមានកម្ពស់ខ្ពស់ល្មមបានបង្ហាញខ្លួន ច្បាស់ទៅ ៗ នៅពេលដែលយានជំនិះ រុលទៅកាន់តែកៀក។ មួយ ស្របក់ប៉ុន្មាននាទីប៉ុណ្ណោះ លើដងផ្លូវអមដោយផ្ទះអ្នក ស្រុក អ្នកដំណើរទាំងឡាយ នឹង ចូលទៅដល់ ជើងភ្នំ ។
មនុស្សគម ឬ តឿ
មនុស្សគម ឬ តឿ
នៅប្រាសាទខ្មែរ មួយចំនួនជាពិសេស ប្រាសាទ តាណៃ ដែលត្រូវបានកសាងឡើងក្នុងរាជ្ជរបស់ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ន ទី៧ ហើយឧទ្ទិសចំពោះ ព្រះពុទ្ធសាសនា មហាយាននោះយើងបានឃើញនូវវត្តមាននៃចម្លាក់តំណាងឲ្យមនុស្សតឿ នៅខាងមុខក្លោងទ្វារចូលកាន់ ប្រាសាទ ។
ព្រះរាជានិងព្រឹត្តិការណ៍សម័យលង្វែក
ព្រះរាជា និងព្រឹត្តិការណ៍សម័យលង្វែក
••••••••••••••••••
ព្រះបាទចន្ទរាជា(១៥១៦ - ១៥៦៦)
••••••••••••••••••
ព្រះបាទចន្ទរាជា(១៥១៦ - ១៥៦៦)
ព្រះបាទចន្ទរាជា ឬអង្គចន្ទទី១ ជាព្រះអនុជពៅរបស់ព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទ។ នៅក្នុងឱកាសដែលស្ដេចកនធ្វើគុតព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទនៅបន្ទាយស្ទឹងសែនក្នុងឆ្នាំ ១៥១២ នោះ ព្រះអង្គចន្ទរាជាកំពុងគង់នៅក្រុងអយុធ្យាស្រុកសៀមឯនោះ។ នៅពេលទទួលបានដំណឹងនេះភ្លាម ព្រះអង្គក៏រកមធ្យោបាយមករំដោះរាជបល្ល័ង្ក។
តាខេ
តាខេ
លោក មីស្ហែល ឫទ្ធី មានប្រសាសន៍ថា អ្នកដេញតាខេនេះ ឈ្មោះ យាយប៉ិន នៅស្រុក(ភូមិ) កំចាយចាន (ឬ កំសៃចារ? ) ខែត្រសុរិន្ទ ឈ្មោះជាផ្លូវការ ថា กำไสจาน។ លោកគ្រូ ជ័យមង្គលទំនងជាស្គាល់ ហើយអាចប្រាប់ពត៌មានបន្ថែមទៀតបាន។ នៅជំនាន់នោះ យាយប៉ិន មានឈ្មោះល្បីល្បាញណាស់ នៅខេត្តសុរិន្ទ។ គាត់ធ្លាប់បានទៅលេងតន្ត្រីនេះ នៅចំពោះមុខ ព្រះមហាក្សត្រ ហើយក៏ធ្លាប់បានសម្តែង តាមប៉ុស្តិ៍ទូរទស្សន៍ លេខ៣ និង លេខ៩ នៃប្រទេសថៃ ។ គាត់ថាមានខ្មែរក្រោម មកពីស្រុកបារាំង មកបបួលគាត់ទៅសម្តែង នៅស្រុកខ្មែរដែរ តែគាត់ថាមិនហ៊ានទៅទេ ខ្លាចមានគ្រោះថ្នាក់។
ចម្លាក់ទ័ពសៀម (ស្យាមកុក) លើប្រាសាទអង្គរវត្ត
ចម្លាក់ទ័ពសៀម (ស្យាមកុក) លើប្រាសាទអង្គរវត្ត
តាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជនជាតិថៃស្ថិតនៅក្នុងអម្បូរ ថៃ-វៀត (Thai-Viet) ដែលខុសពីជនជាតិខ្មែរស្ថិតនៅក្នុង មន-ខ្មែរ (Mon-Khmer)។ ក្រោមការវាយលុករបស់មេទ័ពម៉ុងហ្គោល (Mongol) បានធ្វើឲ្យជនជាតិថៃនិរទេសខ្លួន ពីនគរណានចៅ (Nan Chao) ស្រុកចិន ខាងត្បូងមកកាន់ភូមិភាគឥណ្ឌូចិន ដែលដើមឡើយជាទឹកដីរបស់ខ្មែរ ។
តាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជនជាតិថៃស្ថិតនៅក្នុងអម្បូរ ថៃ-វៀត (Thai-Viet) ដែលខុសពីជនជាតិខ្មែរស្ថិតនៅក្នុង មន-ខ្មែរ (Mon-Khmer)។ ក្រោមការវាយលុករបស់មេទ័ពម៉ុងហ្គោល (Mongol) បានធ្វើឲ្យជនជាតិថៃនិរទេសខ្លួន ពីនគរណានចៅ (Nan Chao) ស្រុកចិន ខាងត្បូងមកកាន់ភូមិភាគឥណ្ឌូចិន ដែលដើមឡើយជាទឹកដីរបស់ខ្មែរ ។
ជនជាតិថៃពុំបានទទួលវប្បធម៌សំស្ក្រឹតទេ
ជនជាតិថៃពុំបានទទួលវប្បធម៌សំស្ក្រឹតទេ
ទោះបីជាវប្បធម៌អារ្យធម៌ថៃ បានឈានដល់កម្រិតមួយគួរជាទីមោទនៈក៏ដោយ ប៉ុន្តែនោះមិនមែនជាលទ្ធផលដែលកើតចេញពីវប្បធម៌សំស្ក្រឹតដោយផ្ទាល់ទេ វាគ្រាន់តែដកស្រង់ចេញពីខ្មែរហើយបូកផ្សំនឹងទេពកោសល្យរបស់ជនជាតិថៃប៉ុណ្ណោះ។
បញ្ជីរាយនាម ប្រាសាទខ្មែរ
ខាងក្រោមនេះជាបញ្ជីរាយនាមប្រាសាទខ្មែរលើទឹកដីកម្ពុជា។ ឈ្មោះទាំងអស់ត្រូវបានតំរៀបតាមលំដាប់អក្ខរក្រមខ្មែរ។ ក្នុងវង់ក្រចកជាឈ្មោះខេត្តដែលប្រាសាទតាំងនៅ។
ប្រាសាទកកោះ (ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ)
ប្រាសាទកងវ៉ា (ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ)
ប្រាសាទកណ្ដាលដុំខាងជើង (ខេត្តសៀមរាប)
ប្រាសាទកងវ៉ា (ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ)
ប្រាសាទកណ្ដាលដុំខាងជើង (ខេត្តសៀមរាប)
ដើមកំណើតប្រាសាទខ្មែរដំបូង
ដើមកំណើតប្រាសាទខ្មែរដំបូង
ប្រាសាទខ្មែរនៅដើមសម័យសតវត្សរ៍ ទី ១ នៃ គ្រិស្ដសករាជដែលបានទទួលនូវឥទ្ធិពល ឥណ្ឌា គឺជាទេវល័យ។ ដូច្នេះហើយបានជានៅតាមទេវល័យទាំងនោះមានការតម្កល់នូវរូបសំណាក់ព្រះអាទិទេពបែប ព្រាហ្មណ៍និយម គ្រប់ប្រភេទដើម្បីទុកជាទីគោរពសក្ការៈបូជា។ ក្នុងន័យនេះជានិច្ចកាលក្នុង ប្រវត្តិសាស្ត្រខេមរជាតិការតំណាង ទេវរូប តាមរយៈវត្ថុសិល្បៈរមែងតែមានការ ប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយវិស័យស្ថាបត្យកម្ម ប្រាង្គ ប្រាសាទតូច - ធំ ទាំងនោះយ៉ាង ប្រាកដដែលសាងសង់ឡើងសម្រាប់មូលហេតុសាសនា។
វត្ដមាន ប្រាង្គ ប្រាសាទខ្មែរ ត្រូវបាន បញ្ជាក់តាមរយៈសិលាចារឹកនាសម័យ នគរភ្នំនៅចុងសតវត្សរ៍ ទី ៥ ដូចករណី សិលាចារឹក នៃ ប្រាសាទអ្នកតាដំបងដែក ស្ថិតនៅខេត្តតាកែវ ជាសក្ខីភាព ស្រាប់ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតក៏មានការបញ្ជាក់តាមរយៈគ្រឿងតុបតែងប្រាសាទដែរ ដូចជាសសរពេជ្រចំរឹងបង្អួចឈើជាដើម ដែលបានសេសសល់រហូតដល់សព្វថ្ងៃដែរ។
តាមសិលាចារឹក នៃ ប្រាសាទខាងលើ បញ្ជាក់ថាមុន ព្រះបាទរុ ទ្រវរ្ម័ន ចូលទិវង្គត ព្រះនាងកុល ប្រភាវតី ដែល ត្រូវជា ព្រះរាជ អគ្គមហេសី បានសាងសង់ ទេវាល័យ សម្រាប់តម្កល់ ព្រះវិស្ណុ មួយ ព្រះអង្គ ដែល ធ្វើអំពីមាសសុទ្ធ ព្រមទាំងលំនៅដ្ឋាន សម្រាប់សាធារណជនថែមទៀតផង ។
លុះចំណេរតរៀងមកពោលគឺ ចាប់តាំងពី ឆ្នាំ ៥១០ នៃ គ្រិស្ដសករាជ គេក៏ឃើញមាន សិលាចារឹកចារ ពី ព្រះរាជបុត្រ របស់ ព្រះបាទកៅណិ្ឌន្យជយ វរ្ម័ន និង ព្រះរាជ នីកុល ប្រភាវតី នៅ ប្រាសាទប្រាំល្វែង ដែលសព្វថ្ងៃ ប្រាសាទនេះស្ថិតនៅក្នុង ទឹកដី កម្ពុជាក្រោម ពិពណ៌នាអំពីវត្តមាននៃមូលនិធិសាសនាដែរ។ រីឯ ប្រទេស លាវ ឯណោះ វិញមុននេះបន្ដិច ពោលគឺ នៅពាក់កណ្ដាល ដល់ ចុងសតវត្សរ៍ ទី ៥ យើក៏ដឹងថា ព្រះទេវានិក មហារាជធិរាជ ដែលបានចារ សិលាចារឹកមួយនៅទីក្រុង ស្រេដ្ឋបុរៈ ស្ថិតនៅ ប្រាសាទ វត្តភូ ក្នុង ខេត្តចម្ប៉ាសាក់ ប្រទេសលាវ សព្វថ្ងៃ ទ្រង់បានស្ថាបនានូវមូលនិធិសាសនាមួយចំនួនផងដែរ។
បើតាមការសង្កេតហេតុការណ៍ដូចពណ៌នា ខាងលើ រួចមកឃើញថា ក្នុង ដែនដី សណ្ដ កម្ពុជា ក្រោម និង នៅខេត្តតាកែវ ក៏ដូចម្ដុំ ចម្ប៉ាសាក់ នៅ ភូមិភាគ ខាងត្បូង និង តាម ជន្លងទន្លេ ចៅ ប្រាយ៉ាមេណាម ក្នុងទឹកដី ប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន ក៏មានភស្តុតាងសំខាន់ៗ ជាច្រើន ស្ដីពីវត្តមានរបស់ ប្រាសាទខ្មែរនាសម័យមុនអង្គរដែរ។ ថ្វីបើសំណង់ស្ថាបត្យកម្មទាំងអស់នោះ ត្រូវបានខូចខាតបាត់បង់ស្ទើរតែទាំងអស់ ទៅហើយដោយគ្រាន់តែបានបន្សល់ត្រឹមតែគ្រឹះតែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្ដែ ត្រូវបាន ប្រតិស្ឋាន ឡើង សម្រាប់ តម្កល់ទេវរូប ជាទីគោរពសក្ការៈ។ ដូច្នេះទេវស្ថានទាំងនោះគឺជាភស្តុតាង នៃ ឧត្តមភាពខាងវិស័យសាសនា សីលធម៌ សង្គម យ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតក្នុងអតីតកាលដ៏យូរលង់ ។
ជារួមយើងអាចនិយាយបានថា ប្រាសាទ ក៏ដូចជាចម្លាក់ ទេវរូប ជាដើមបានដើរតួនាទីយ៉ាង សំខាន់ក្នុង សហគមន៍ ខ្មែរ នាសម័យនគរ ភ្នំ។ ព្រោះថាបូជនីយដ្ឋាន ទាំងនោះ គឺជាសញ្ញាកំណត់ចំណាស់ នៃ ខឿនវប្បធម៌ ខ្មែរ ដោយឡែកខាងវិស័យ សិល្បៈ ស្ថាបត្យកម្មដែលបានចាក់ ឫសគល់យ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងសង្គមនាជំនាន់ នោះជាពិសេស ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ តាមសម័យកាល ផ្សេងៗគ្នាពីសម័យបុរេអង្គរ ដ៏ មហារុងរឿងរហូតមកដល់សម័យ អង្គរយ៉ាងជាក់ច្បាស់។
ជាព័ត៌មានសូមរំលឹកថា ព្រះចេតិយតូច - ធំ ធ្វើអំពី ស៊ីម៉ង់ត៍នៅតាមវត្ត អារាម ខ្មែរ ឬ តាម ខេត្តនានាក៏ដូចជាសំណង់វិមានឯករាជ្យ នៅ ទីក្រុង ភ្នំពេញដែលជាស្នាដៃរបស់លោក វណ្ណ មូលីវណ្ណជាដើម គឺជាការកែច្នៃ ប្រាង្គ ប្រាសាទបុរាណ ខ្មែរ សុទ្ធសាធ ។ ចំណុចនេះក៏បាននាំ ឲ្យបុរាណវិទូ មើលឃើញថា ដើមហេតុដែលនាំឲ្យមានការកសាង ស្ថាបត្យកម្ម ប្រាង្គ ប្រាសាទ ដំបូងបង្អស់ ទាំងនោះតាមលំនាំ ឥណ្ឌា គឺ បណ្ដាលមកពីឧត្តមគតិរបស់ អ្នកសាងសង់ ។ សូមកុំភ្លេចថាស្ថាបត្យកម្ម ខ្មែរ កើតចេញពីមូលដ្ឋាន សាសនា ហើយ ប្រកបដោយលក្ខណៈពិសិដ្ឋ ធ្វើឡើងតាមក្រិត្យក្រមដោយមានផែនការណ៍ជាក់ច្បាស់ដែលគេបានគ្រោងទុកជាមុន។
តាមពិតទៅបញ្ហានេះ មិនពិបាកយល់ទេ ដោយហេតុថា ជានិច្ចកាលវិស័យ ស្ថាបត្យកម្មបុរាណរមែងតែង ផ្សាភ្ជាប់ ជាមួយ សាសនា ឬក៏ទំនៀមទម្លាប់ ប្រជាប្រិយបែប ព្រាហ្មណ៍និយម ។ ជាងនេះទៅទៀត ការរកឃើញ នូវចិញ្ចៀនស្ពាន់ និងសំណ បែបឧបកិច្ចនិយមមួយចំនួន ដែលលំអ ដោយ ក្បាច់ក្បូរ ជារូប ប្រាសាទតូច ពាក់នៅលើ ម្រាមដៃរវាង សតវត្សរ៍ ទី ៣ និង ទី ៤ នៃ គ្រិស្ដសករាជ ក៏ស្ថិតក្នុងបរិបទនេះដែរ ។ កុំភ្លេចថា ប្រាសាទតូចៗទាំងនោះ គឺពិតជាតំណាង ឲ្យទេវស្ថាន នៅ វ្យាធបុរៈ ឬ ទីក្រុង អង្គរបុរី ជារួម និងប្រាសាទភ្នំដា ដោយឡែកដែល សាសនិកជន បានមកទស្សនា បន់ស្រន់ ឬសំពះ ព្រះអាទិទេព ដ៏មាន មហិទ្ធរិទ្ធ ។ ចិញ្ចៀនទាំងនោះដែលជាវត្ថុសិល្បៈ ទាំងនោះ គឺជាវត្ថុ អនុស្សាវរីយ៍ ក៏មែនពិត តែវាក៏ ជាវត្ថុពិសិដ្ឋសម្រាប់ការពារ ខ្លួន ប្រាណរបស់សាសនិកជននាសម័យបុរាណ ផងដែរ ។
គេអាចនិយាយបានថា ប្រវត្តិ នៃ ស្ថាបត្យកម្ម ខ្មែរ បាន ផ្ដើមឡើងនៅ សម័យនគរ ភ្នំ ឬ ហ្វូណន ( តាម ភាសា ចិន ) យ៉ាងហោចណាស់ក៏ក្នុងរជ្ជកាល របស់ ព្រះបាទ ទេវានិក: ព្រះបាទ រុ ទ្រវរ្ម័ន និង ព្រះបាទស្រីមហេន្ទ្រវរ្ម័ន។
សរុបសេចក្ដីមកគឺ ប្រាសាទឥដ្ឋ តូចៗ នា សម័យនគរ ភ្នំ នេះហើយដែល ត្រូវបាន ស្ថាបនា ឡើង សម្រាប់មូលហេតុ សាសនា ក្នុង តំបន់ នៃដែនដីសណ្ដផ្នែកខាងក្រោមនៃ ដងទន្លេមេគង្គ ក៏ ដូច នៅខាងលើដង ទន្លេនេះដែរ ដែលសព្វថ្ងៃស្ថិតក្នុងភូមិភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេស នៅក្នុងខេត្តតាកែវ និង ខេត្តកំពត។ តំបន់ទាំងនោះដោយសារស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពល នយោបាយ ឬ វប្បធម៌របស់ឥណ្ឌាក៏បានសង់ឡើងនូវប្រាង្គប្រាសាទដំបូងបង្អស់ ដែលជា ប្រភព នៃ ប្រាសាទ សម័យ ចេនឡារបស់ជាតិខ្មែរ ។
សូមជម្រាបថា ដូចនេះស្ថាបត្យកម្ម ខ្មែរ ដែលមានកំណើតពី ឥណ្ឌា ពុំមែន ត្រូវបាន បង្កើតឡើង នៅចុងសតវត្សរ៍ ទី ៦ ដើម សតវត្សរ៍ ទី ៧ នោះទេ ទោះបីជាសំណង់ សាសនា ទាំងនោះពុំបាននៅគង់វង្ស ឬក៏ រក្សាបានលក្ខណៈដើមទាំងស្រុងក៏ដោយ បើយោងលើទិន្នន័យខាងបុរាណវិទ្យាខាងលើ។
ដោយមានសេចក្ដីពិស្ដារដូចខាងលើទើប យើងអាចនិយាយបានថា វប្បធម៌ អូរកែវ នៅ ប្រទេស យៀកណាម និង អ៊ូថងនៅថៃ ព្រមទាំងវប្បធម៌ អង្គរបុរី នៅកម្ពុជា បច្ចុប្បន្ន មានបែកធាង តែមួយគឺ វប្បធម៌ នគរ ភ្នំ ដែលដូនតា ខ្មែរ បានបង្កើតហើយបន្សល់ទុកក្នុងអំឡុងដើមសម័យ ប្រវត្តិសាស្ត្រ ។
អាស្រ័យលើហេតុផលខាងលើនេះទើប យើងសម្គាល់ថា ស្ថាបត្យកម្ម ប្រាង្គ ប្រាសាទ ផ្ដិត ជាប់ នឹងសិលាចារឹក ប្រវត្តិសាស្ត្រ ខ្មែរ គឺជា ប្រភព នៃ ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ។ ដើម្បី សម្រេច នូវសមិទ្ធផល សង្គមសាសនា ទាំងនេះ បុព្វបុរស ខ្មែរ នាសម័យនគរ ភ្នំ បាននិយម ប្រើប្រាស់ ឥដ្ឋ ថ្ម និង ឈើ ក្នុងការអនុវត្តន៍សាងសង់ ។ ប៉ុន្ដែ ប្រាសាទ ប្រភេទឥដ្ឋគួបផ្សំ នឹង គ្រឿង តុបតែង ធ្វើ អំពីឈើពុំបានស្ថិតស្ថេរគង់វង្សរហូតដល់ សព្វថ្ងៃ ឡើយ ។
ចំណុចសំខាន់បំផុតមួយទៀត ត្រូវចងចាំ គឺថា ព្រះរាជា ខ្មែរ នាសម័យបុរាណរមែង តែងយក ព្រះទ័យ ទុកដាក់ជួបឧបត្ថម្ភ ពេញ ព្រះកាយនូវ មូលនិធិ សាសនា ទាំងនោះ និង ជួនកាល ទ្រង់ ក៏បានសាងសង់ដោយបរិច្ចាកនូវព្រះរាជទ្រព្យផ្ទាល់ តែម្ដង ក្នុងឋានៈទ្រង់ជាមេសាសនា។ ឧទាហរណ៍ ជាក់ស្តែងពាក់ព័ន្ធទៅ និង ប្រាសាទខ្មែរ ដំបូងបង្អស់សាងសង់ អំពីឥដ្ឋ នាសម័យ នគរ ភ្នំ គឺ ប្រាសាទវ៉ូកាញ នៅ កម្ពុជា ក្រោម ដែល នៅសល់តែ គំនរ ឥដ្ឋ ប៉ុណ្ណោះ ហើយ គឺ នៅលើទីតាំង ប្រាសាទនេះហើយ ផ្ទាំងសិលាចារឹក វ៉ូ កាញ ជាភាសាសំស្ក្រឹត ត្រូវបានជួបប្រទះ ។
សូមជម្រាបថាការស្រាវជ្រាវចុងក្រោយបង្អស់របស់ អ្នកប្រាជ្ញ ខាងសិលាចារឹក គឺ លោក ភីល្លីយ៉ូហ្សាត៍ ខ្លឹមសារ នៃ ផ្ទាំងសិលាចារឹកដ៏សំខាន់នេះ ត្រូវបានចារ ឡើង ដោយ ព្រះបាទ មារញ្ញ មិនមែន " មារ " ឬ " មារា " នោះទេ ដែលជាគោរម្យងាររបស់ ព្រះមហាក្សត្រ ខ្សែស្រឡាយ តាមូល នៅ ប្រទេស ឥណ្ឌា ខាងត្បូងទាក់ទិនទៅ និង ព្រហ្មញ្ញសាសនា ពោលគឺមិនមែន ព្រះពុទ្ធសាសនា ទេ ដែលគេបានគិតដោយភ័ន្តច្រឡំពីមុនមក ។
នៅក្នុងសម័យនោះ ប្រទេសកម្ពុជា យើង ដែលបានចាក់ឫសកែវយ៉ាងជ្រៅក្នុងលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនាបានទទួលឥទ្ធិពល ស្ថាបត្យកម្មមកពី ប្រទេស ឥណ្ឌា ជាពិសេស តំបន់ក្នុងភូមិភាគខាងត្បូង និងខាងជើងនៃ ប្រទេសនេះ ។ ដូច្នេះហើយ បានជាបណ្ដា ប្រាសាទ គ្រប់ ប្រភេទ នា សម័យនោះសឹងមានទម្រង់ តែមួយដូចនៅ ប្រទេស ឥណ្ឌាអញ្ចឹងដែរ ក៏ប៉ុន្តែមិនមែនជាការចម្លងចេញពីប្រាសាទឥណ្ឌាឡើយ។
បើនិយាយម្យ៉ាងទៀត ទោះជា មិនសូវ បានធំខាងទំហំ ឬ បរិមាណខាងក្បាច់ក្បូរ រចនា តែ ប្រាសាទ បុរេអង្គរនាសម័យនគរភ្នំទាំងនោះ ដែលសុទ្ធតែ ត្រូវបាន កសាងឡើងតាមបទបញ្ញាតិនៃសំណុំសោភណ្ឌភាព និងតាមរូបមន្តដែលមានក្នុងលោកធាតុវិទ្យាឥណ្ឌា សម្រាប់ ទ្រទ្រង់ វិស័យ សីលធម៌ សង្គម ពិតជាមាន សភាព ស្រដៀង នឹង ប្រាសាទ នៅ ឥណ្ឌា ដែរ ដោយមូលហេតុ ប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណងស្ថាបត្យកម្មសក្ការៈទាំងនោះ គឺជាការបង្កើតថ្មីមួយរបស់ពូជសាសន៍ខ្មែរ ប្រកបដោយទេពកោសល្យខ្ពស់ ពោលគឺ មិនមែនជាការចម្លងរូបមន្តឥណ្ឌាសុទ្ធសាធនោះទេ៕
ត្រា ណេ
ត្រា ណេ
ពិធីបូជាក្របី
ពិធីបូជា ក្របី
នៅលើជញ្ជាំង ប្រាសាទបាយ័នដែល ព្រះបាទ ជ័យវ័រ្មនទី ៧ បានស្ថាបនាឡើងដើម្បីឧទ្ទិសដល់ ព្រះ អវលោ កេស្វរៈ ដែលជា ព្រះពោធិសត្វដ៏សំខាន់បំផុត នៃលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន នៅចុង ស.វ ទី ១២នៃ គ.ស គេបានឃើញ រូបចម្លាក់បុរាណមួយយ៉ាងល្អ ប្រណីតបង្ហាញពីការបូជា ក្របី ។
នៅលើជញ្ជាំង ប្រាសាទបាយ័នដែល ព្រះបាទ ជ័យវ័រ្មនទី ៧ បានស្ថាបនាឡើងដើម្បីឧទ្ទិសដល់ ព្រះ អវលោ កេស្វរៈ ដែលជា ព្រះពោធិសត្វដ៏សំខាន់បំផុត នៃលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន នៅចុង ស.វ ទី ១២នៃ គ.ស គេបានឃើញ រូបចម្លាក់បុរាណមួយយ៉ាងល្អ ប្រណីតបង្ហាញពីការបូជា ក្របី ។
ឈ្មោះមេទ័ពខ្មែរក្នុងក្បួនកងទ័ពព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទីពីរ
ឈ្មោះមេទ័ពខ្មែរក្នុងក្បួនកងទ័ព ព្រះបាទ សុរិយវរ្ម័នទីពីរ
ក្នុងសៀវភៅ និយាយពីប្រាសាទអង្គរវត្ត។ អ្នកនិពន្ធ ឈ្មោះ Eleanor Mannikka បានបង្ហាញឈ្មោះមេទ័ពរបស់ព្រះបាទសុរិយវរ្មន័ទីពីរ ក្នុងចម្លាក់និយាយពីក្បួនទ័ពព្រះអង្គ នៅជញ្ជាំងខាងត្បួង ប៉ែកខាងលិចនៃប្រាសាទ ( ជាន់ទីមួយ) ។ អ្នកបុរាណវិទូ បានបង្ហាញថា នៅជិតមេទ័ព និមួយៗ គេមានចារឹកឈ្មោះ មេទ័ពនោះ។
ខាងក្រោមនេះជាឈ្មោះមេទ័ពទាំងនោះ ជាភាសាខ្មែរ ( តាមបែបបាលី)
១. ស្រី ជយសិង្ហវរ្ម័ន ( Sri jayasimhavarman)
២. ស្រី រាជសិង្ហវរ្ម័ន ( Sri Rajasimhavarman)
៣. ស្រី វឌ្ឍនា ( Sri Vardhana)
៤. ធនញ្ជ័យ ( Dhanan Jaya)
៥. ស្រី នរិបតិន្រ្ទាវរ្ម័ន( Sri Narapatindravamarn)
៦. ស្រី ជយេន្រ្ទាវរ្ម័ន( Sri Jayendravarman)
៧. ស្រី វិរិន្រ្ទាធិបតិ វរ្ម័ន ( Sri Virendradhipati Varman)
៨. ស្រី ជយយុទ្ធវរ្ម័ន ( Sri Jayayudhavarman)
៩. ស្រី សុរធិបតិវរ្ម័ន ( Sri Suradhipai varman)
១០. អនៈ សញ្ជក ត្រៃលោកបុរៈ( Anak Sanjak Trailokyapura)
១១. ស្រី រាជេន្រ្ទវរ្ម័ន ( Sri Rajendravarman)
១២. ស្រី សិង្ហវរ្ម័ន(Sri Simhavarman)
១៣. ស្យាមកុក ( leader of Siam kok)
១៤. មហាសេនាបតិ ស្រីវិរិន្រ្ទវរ្ម័ន ( Mahasenapati srivirendravarman)
១៥. ស្រី រណវិរវរ្ម័ន ( Sri Ranaviravarman)
១៦. ស្រី វិរយុទ្ធវរ្ម័ន ( Sri Virayudhvarman)
១៧. ស្រី មហាបតិន្រ្ទវរ្ម័ន ( Sri Mahapatindravarman)
១៨. ស្រី ព្រឹទិ្ធនរេន្រ្ទ ( មកពីពាក្យ ព្រឹទ្ធ និង ឥន្រ្ទ) ( Sri Prithinarendra)
២. ស្រី រាជសិង្ហវរ្ម័ន ( Sri Rajasimhavarman)
៣. ស្រី វឌ្ឍនា ( Sri Vardhana)
៤. ធនញ្ជ័យ ( Dhanan Jaya)
៥. ស្រី នរិបតិន្រ្ទាវរ្ម័ន( Sri Narapatindravamarn)
៦. ស្រី ជយេន្រ្ទាវរ្ម័ន( Sri Jayendravarman)
៧. ស្រី វិរិន្រ្ទាធិបតិ វរ្ម័ន ( Sri Virendradhipati Varman)
៨. ស្រី ជយយុទ្ធវរ្ម័ន ( Sri Jayayudhavarman)
៩. ស្រី សុរធិបតិវរ្ម័ន ( Sri Suradhipai varman)
១០. អនៈ សញ្ជក ត្រៃលោកបុរៈ( Anak Sanjak Trailokyapura)
១១. ស្រី រាជេន្រ្ទវរ្ម័ន ( Sri Rajendravarman)
១២. ស្រី សិង្ហវរ្ម័ន(Sri Simhavarman)
១៣. ស្យាមកុក ( leader of Siam kok)
១៤. មហាសេនាបតិ ស្រីវិរិន្រ្ទវរ្ម័ន ( Mahasenapati srivirendravarman)
១៥. ស្រី រណវិរវរ្ម័ន ( Sri Ranaviravarman)
១៦. ស្រី វិរយុទ្ធវរ្ម័ន ( Sri Virayudhvarman)
១៧. ស្រី មហាបតិន្រ្ទវរ្ម័ន ( Sri Mahapatindravarman)
១៨. ស្រី ព្រឹទិ្ធនរេន្រ្ទ ( មកពីពាក្យ ព្រឹទ្ធ និង ឥន្រ្ទ) ( Sri Prithinarendra)
ប្រវត្តិនំបញ្ចុកខ្មែរ
ប្រវត្តិនំបញ្ចុកខ្មែរ
នំបញ្ចុកមានឈ្មោះដើមថា "នំប៉ែនចុក" គឺជានំដែលគេយកម្សៅសម្រស់ទៅស្ងោរហើយបុកលាយទឹករួចយកទៅចាក់ក្នុងប៉ែន ទើបយកស្នូលឈើចុកសង្កត់ ដើម្បីរោយទម្លាក់ជាសរសៃក្នុងទឹកពុះឲ្យឆ្អិន ក្រោយមកគេស្រង់ចាប់ជាចង្វាយៗដាក់ជាល ឬកញ្ច្រែង ទុកឲ្យស្រស់ទឹក។
នំបញ្ចុកមានឈ្មោះដើមថា "នំប៉ែនចុក" គឺជានំដែលគេយកម្សៅសម្រស់ទៅស្ងោរហើយបុកលាយទឹករួចយកទៅចាក់ក្នុងប៉ែន ទើបយកស្នូលឈើចុកសង្កត់ ដើម្បីរោយទម្លាក់ជាសរសៃក្នុងទឹកពុះឲ្យឆ្អិន ក្រោយមកគេស្រង់ចាប់ជាចង្វាយៗដាក់ជាល ឬកញ្ច្រែង ទុកឲ្យស្រស់ទឹក។
ការតំណាងពិធីអភិសេកព្រះនាងលក្ម្សីសម័យនគរភ្នំ
ការតំណាងពិធីអភិសេកព្រះនាងលក្ម្សីសម័យនគរភ្នំ
ជាការពិត យើងបានស្គាល់ពីចម្លាក់តំណាងឲ្យការរៀបអភិសេកព្រះនាងលក្ម្សី ឬលក្ម្សីភិសេកតាមរូបចម្លាក់ មួយចំនួននាសម័យទំនើប ហើយយើងក៏អាចមើលចម្លាក់នេះ ដែលគេបានឆ្លាក់នៅលើប្រាសាទបន្ទាយស្រីនា ស.វទី១០ ដែរ ដោយសារតែចម្លាក់នេះត្រូវបានខ្មែរចាត់ទុកថា ជាប្រផ្នូលនៃសិរីមង្គល ។
ព្រះពុម្ពសម្តែងនូវព្រះបរិនិព្វាន
ព្រះពុម្ពសម្តែងនូវព្រះបរិនិព្វាន
ចាប់ពីសតវត្សរ៍ទី១ ដល់ទី៦ នៃគ.ស គឺជាសម័យដ៏សំខាន់បំផុតនៅក្នុងរាជធានីវ្យាធបុរៈ ឬក្រុងអង្គរបុរី ចំពោះខាងវិស័យមនោគមន៍វិជ្ជាសាសនា និងខាងវិចិត្រសិល្បៈ។ នៅក្នុងអន្តរកាលនោះ ជនជាតិខ្មែរដែលទើបតែបានទទួលជាផ្លូវការសាសនាធំទាំងពីរមកពីឥណ្ឌា គឺព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសនា បានស្គាល់នូវនវកម្មមួយយ៉ាង ’សិល្បៈ។ បរិបទវប្បធម៌សំយោគនេះហើយ ធ្វើឲ្យជនជាតិខ្មែរនៃរដ្ឋនគរភ្នំបានឈានទៅដល់ការស្ថាបនា ឬការសូននូវរូបសំណាកតំណាងព្រះអាទិទេពផ្សេងៗ ជាពិសេសព្រះបដិមាពុម្ពសម្តែងនូវព្រះបរិនិព្វានតំណាងព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអង្គ ព្រះបរមគ្រូនៃយើងធ្វើអ្វីៗដើម្បីបុព្វហេតុប្រោសសត្វលោក។
ចាប់ពីសតវត្សរ៍ទី១ ដល់ទី៦ នៃគ.ស គឺជាសម័យដ៏សំខាន់បំផុតនៅក្នុងរាជធានីវ្យាធបុរៈ ឬក្រុងអង្គរបុរី ចំពោះខាងវិស័យមនោគមន៍វិជ្ជាសាសនា និងខាងវិចិត្រសិល្បៈ។ នៅក្នុងអន្តរកាលនោះ ជនជាតិខ្មែរដែលទើបតែបានទទួលជាផ្លូវការសាសនាធំទាំងពីរមកពីឥណ្ឌា គឺព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសនា បានស្គាល់នូវនវកម្មមួយយ៉ាង ’សិល្បៈ។ បរិបទវប្បធម៌សំយោគនេះហើយ ធ្វើឲ្យជនជាតិខ្មែរនៃរដ្ឋនគរភ្នំបានឈានទៅដល់ការស្ថាបនា ឬការសូននូវរូបសំណាកតំណាងព្រះអាទិទេពផ្សេងៗ ជាពិសេសព្រះបដិមាពុម្ពសម្តែងនូវព្រះបរិនិព្វានតំណាងព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអង្គ ព្រះបរមគ្រូនៃយើងធ្វើអ្វីៗដើម្បីបុព្វហេតុប្រោសសត្វលោក។
ព្រះអាទិត្យមុនសម័យអង្គរនៅស្រីទេព
ព្រះអាទិត្យមុនសម័យអង្គរនៅស្រីទេព
នៅក្នុងការស្រាវជ្រាវអំពីវត្ថុតាង ស្តីអំពីឫសកែវនៃវប្បធម៌ខ្មែរនាសម័យមុនអង្គរនៅទីក្រុងស្រីទេព គេមានទិន្នន័យថ្មីៗជាច្រើនល្អប្រសើរជាងមុន ក្នុងការចងក្រងប្រវត្តិសាស្ត្រជាតិខ្មែរឡើងវិញ ហើយមានលទ្ធភាពច្រើនផ្នែកទិន្នន័យខាងបុរាណវិទ្យាជាងសម័យមុនៗ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក៏ដោយ គេក៏មិនទាន់ដឹងអំពីលក្ខណៈវប្បធម៌ខ្មែរឲ្យអស់គ្រប់ជ្រោយជ្រង់នៅឡើយដែរ ។ ដូចនេះយើងត្រូវធ្វើសំយោគកម្ម ឬត្រូវការចូលរួមពីអ្នកស្រាវជ្រាវគ្រប់សញ្ជាតិ នៅក្នុងភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែនដីគោកនេះ ដើម្បីស្វែងយល់អំពីសម្មិតផលសង្គម ហើយដោយឡែកវិស័យជំនឿសាសនា ដែលទាក់ទាញឲ្យមានការយកចិត្តទុកដាក់ជាពិសេស ។
ព្រះនាងមារីចី
ព្រះនាងមារីចី
ក្នុងចំណោមអាទិទេពភេទស្រីនាសម័យវប្បធម៌បាយ័ន គេឃើញមានតារា, ជាអ្នកជួយសង្គ្រោះដែលមានរូបរាងផ្សេងៗខុសប្លែកពីគ្នា ហើយមានពណ៌សម្បុររហូតដល់ ទៅ៥ ។ ក្នុងឋានៈជាវជ្រតារា ព្រះនាងត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាម្តាយនៃសកលលោកបំពេញតួនាទីជំនួស ឬតំណាងឲ្យប្រាជ្ញា ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ។ អាទិទេពភេទស្រីអង្គនេះជួនកាលមានអាកប្បកិរិយាស្លូតបូតគួរឲ្យបេតី (ពណ៌ស ឬខៀវ) ជួនកាលមានរូបរាងកាចសាហាវគួរឲ្យរន្ធត់ (លឿង, ក្រហម, ឬខៀវ) ។គឺប្រការនេះហើយដែលគេអាចប្រដូចលក្ខណៈបុគ្គលសម្បត្តិរបស់តារាទៅនឹងទេពី, អាទិទេពចម្បងកំពូលដែលជាព្រះជាយារបស់ព្រះសិវៈ ដែលតំណាងឲ្យព្រះនាងប៌វតីដ៏ល្អប្រពៃណី និងកាលីព្រះនាងខ្មៅ ឬទួគ៌ាដ៏កំណាចនៃលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា ។
ក្នុងចំណោមអាទិទេពភេទស្រីនាសម័យវប្បធម៌បាយ័ន គេឃើញមានតារា, ជាអ្នកជួយសង្គ្រោះដែលមានរូបរាងផ្សេងៗខុសប្លែកពីគ្នា ហើយមានពណ៌សម្បុររហូតដល់ ទៅ៥ ។ ក្នុងឋានៈជាវជ្រតារា ព្រះនាងត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាម្តាយនៃសកលលោកបំពេញតួនាទីជំនួស ឬតំណាងឲ្យប្រាជ្ញា ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ។ អាទិទេពភេទស្រីអង្គនេះជួនកាលមានអាកប្បកិរិយាស្លូតបូតគួរឲ្យបេតី (ពណ៌ស ឬខៀវ) ជួនកាលមានរូបរាងកាចសាហាវគួរឲ្យរន្ធត់ (លឿង, ក្រហម, ឬខៀវ) ។គឺប្រការនេះហើយដែលគេអាចប្រដូចលក្ខណៈបុគ្គលសម្បត្តិរបស់តារាទៅនឹងទេពី, អាទិទេពចម្បងកំពូលដែលជាព្រះជាយារបស់ព្រះសិវៈ ដែលតំណាងឲ្យព្រះនាងប៌វតីដ៏ល្អប្រពៃណី និងកាលីព្រះនាងខ្មៅ ឬទួគ៌ាដ៏កំណាចនៃលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា ។
ចារឹកលើព្រះចេតិយព្រះស្រីសុរិយោពណ៌
ចារឹកលើព្រះចេតិយព្រះស្រីសុរិយោពណ៌
ខាងក្រោមនេះគឺ អក្សរដែលគេចារឹកនៅលើព្រះចេតិយ ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌(១) ៖
ខាងក្រោមនេះគឺ អក្សរដែលគេចារឹកនៅលើព្រះចេតិយ ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌(១) ៖
ព្រះពុ. ២១៦៦ ម. ១៥៤៥ ចុ. ៩៨៤ ឆ្នាំកុរបញ្ចសក្ខ
ឆ្នាំបារាំង ១៦២៣ ព្រះបាទសំម្ដេច់ព្រះជៃ្យជេដ្ឋា
រាជព្រះចៅក្រុងក័ប្ពូជាធិប្ដីទ្រង់សាងព្រះចេត្តិត្រៃ្យ
ត្រឹង្សមានក្បាលព្ធរ៉ាវន្ត …(២) លើភ្នំព្រះរាជទ្រាព្ភ់
ខែតសំរោងទងធ្វើបុន្យបន្ចុះព្រះបរំមអដ្ឋិៈព្រះបាទ
សំម្ដេច់ព្រះស្រីសូរីយ៉ោពាណ៌ព្រះចៅក្រុងក័ម្ពូជា
ធិប្តីជាព្រះវរាជបិតាប្រសូតឆ្នាំវកសំរិទ្ធិសក្ខ័ឆ្នាំ
បារ៉ាំង ១៥៤៩ សោ្យរាជ ១៧ឆ្នាំ សុវណគត់ ឆ្នាំមមី
ឯកសក្ខ័ ឆ្នាំបារ៉ាំង ១៦..(៣) ព្រះជន្ម ..(៤) ឆ្នាំ
ចារិកថ្មនែះព្រះបាទសំម្ដេច់ព្រះស៊ីសុវត្តិព្រះចៅ
ក្រុងកម្ពូជាធិប្តីត្រា្ស់(៥) បង្គាប់ឱ្យធ្វើក្នុងឆ្នាំម្សាញ់
នព្វសក្ខ័ ឆ្នាំបារាំង ១៩១៧ ៕ ៚
ប្រាសាទនាគព័ន្ធ
ប្រាសាទនាគព័ន្ធ
ប្រាសាទនាគព័ន្ធ ត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅរជ្ជកាល ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ នាឆ្នាំ១១៩១ ដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន។ ប្រាសាទនេះ ត្រូវគេបានសាងសង់ នៅលើកោះទំហំ ៣៥០ម បួនជ្រុង ដែលមានស្រះ សន្សំទឹកបរិសុទ្ធ៨ ដោយរៀបចំអោយមាន ជាសញ្ញាលេខបូក ជានិមិត្ដរូបនៃ សញ្ញាមន្ទីពេទ្យ។ មានរូបចំលាក់ ទាំង៤ទិសសំរាប់ជាតំនាងអោយធាតុទាំង៤ គឺ ធាតុដីតំនាងដោយ រូបចំលាក់ក្បាលមនុស្សស្ថិតនៅទិសខាងកើត ធាតុភ្លើងតំនាងដោយ រូបចំលាក់ក្បាលតោស្ថិតនៅទិសខាងត្បូង ធាតុខ្យល់តំនាងដោយរូបចំលាក់ក្បាលសេះស្ថិតនៅទិសខាងលិច ធាតុទឹកតំនាងដោយរូបចំលាក់ក្បាលដំរី ស្ថិតនៅទិសខាងជើង។
ប្រាសាទនាគព័ន្ធ ត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅរជ្ជកាល ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ នាឆ្នាំ១១៩១ ដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន។ ប្រាសាទនេះ ត្រូវគេបានសាងសង់ នៅលើកោះទំហំ ៣៥០ម បួនជ្រុង ដែលមានស្រះ សន្សំទឹកបរិសុទ្ធ៨ ដោយរៀបចំអោយមាន ជាសញ្ញាលេខបូក ជានិមិត្ដរូបនៃ សញ្ញាមន្ទីពេទ្យ។ មានរូបចំលាក់ ទាំង៤ទិសសំរាប់ជាតំនាងអោយធាតុទាំង៤ គឺ ធាតុដីតំនាងដោយ រូបចំលាក់ក្បាលមនុស្សស្ថិតនៅទិសខាងកើត ធាតុភ្លើងតំនាងដោយ រូបចំលាក់ក្បាលតោស្ថិតនៅទិសខាងត្បូង ធាតុខ្យល់តំនាងដោយរូបចំលាក់ក្បាលសេះស្ថិតនៅទិសខាងលិច ធាតុទឹកតំនាងដោយរូបចំលាក់ក្បាលដំរី ស្ថិតនៅទិសខាងជើង។
និមិត្តរូបរបស់ព្រះឥន្ទ្រធិរាជនៅប្រាសាទបន្ទាយស្រី
និមិត្តរូបរបស់ព្រះឥន្ទ្រធិរាជនៅប្រាសាទបន្ទាយស្រី
ជាការពិតណាស់ដែលគេទទួលស្គាល់ថាចម្លាក់ ខ្មែរ នាសម័យបុរាណមានសោភណ្ឌភាព ឬ មានលក្ខណៈល្អវិចិត្រលើសពីចម្លាក់នៅ ប្រទេសឥណ្ឌាតែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែបង្កប់នូវអត្តន័យស៊ីជម្រៅថែមទៀតផង ។ ដោយហេតុថាសិល្បៈ ខ្មែរ គឺកើតចេញពីមូលដ្ឋានសាសនាដោយ សម្រាប់បម្រើសាសនា ។
ជាការពិតណាស់ដែលគេទទួលស្គាល់ថាចម្លាក់ ខ្មែរ នាសម័យបុរាណមានសោភណ្ឌភាព ឬ មានលក្ខណៈល្អវិចិត្រលើសពីចម្លាក់នៅ ប្រទេសឥណ្ឌាតែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែបង្កប់នូវអត្តន័យស៊ីជម្រៅថែមទៀតផង ។ ដោយហេតុថាសិល្បៈ ខ្មែរ គឺកើតចេញពីមូលដ្ឋានសាសនាដោយ សម្រាប់បម្រើសាសនា ។
សិលាចារឹកដ៏ធំមួយដែលមានអាយុកាលមួយពាន់ឆ្នាំជាង
សិលាចារឹកដ៏ធំមួយដែលមានអាយុកាលមួយពាន់ឆ្នាំជាង
សិលាចារឹកដ៏ធំនេះ មានចំណារអក្សរសំស្ក្រឹត និងអក្សរខ្មែរ នៅផ្ទាំងខាងមុខផ្ទាំងខាងក្រោយ និងចំហៀងខាងស្តាំ មានចែងអធិប្បាយពី កិច្ចការសាសនា ច្បាប់ នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម ត្រូវបានបុព្វបុរសខ្មែរចារឡើងដោយការចាត់ចែងរបស់ លោកមហាសេនាបតី ស្រីលក្ស្មីបតិវរ្ម័ន បានដាក់សម្ពោធជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី១០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១០១៤ ក្រោមការយាងជាព្រះអធិរាជាធិបតី នៃព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១ (១០០១-១០៥០)។
ល្បែងគ្របមាន់
ល្បែងគ្របមាន់🇰🇭
ល្បែងគ្របមាន់ (អ្នកខ្លះគេហៅថា ល្បែងលាក់មាន់) ជាល្បែងកំសាន្តមួយ យ៉ាងរបស់ពួកកុមារា កុមារី ជំទង់ៗ គ្រប់ភូមិ ស្រុកទូទៅទាំងប្រទេសកម្ពុជា ដែលតែងតែលេងនៅពេលទំនេរក្នុងវេលាយប់ខែភ្លឺ ។ អ្នកលេងមានស្រីមាន ប្រុស មានគ្នាតាំងពី ៨ នាក់ ឬ ១០ នាក់ ម្ខាងឡើងទៅ ។ របៀងលេងគេជ្រើសយកក្មេងប្រុស ម្នាក់ស្រីម្នាក់ ក្នុងបណ្ដាលពួកគេទាំងពីរ នោះមក គ្របសំពត់ ឬ ក្រមា ឲ្យជិតខ្លួន តាំងពី ក្បាលដល់ចុងជើង ប៉ុន្តែកុំឲ្យស្គាល់ ជានរណា ហើយគេឲ្យក្មេង ទាំងពីរនាក់ នោះក្រាបបែរមុខរកគ្នា គឺខាង ប្រុស តំណាងមាន់ឈ្មោល ខាងស្រីតំណាងមាន់ ញី ។
ស្រះនៅមុខប្រាសាទបាយ័ន
ស្រះនៅមុខប្រាសាទបាយ័ន
នរណាក៏បាន ជ្រាបដែរថាជាទូទៅ ប្រាង្គ ប្រាសាទខ្មែរ នាសម័យបុរាណភាគច្រើន សុទ្ធសឹងតែមាន ស្រះនៅចំពីមុខ យ៉ាងហោចណាស់ ក៏មានពីរដែរ គឺ មួយ នៅខាងឆ្វេង និង មួយទៀតនៅខាងស្តាំ អមគោបុរៈ ឬ ទ្វារ ចូលទៅកាន់ ប្រាសាទ ដូចករណី ប្រាសាទភ្នំរុង , ប្រាសាទវត្តភូ , ប្រាសាទអង្គរវត្តជាដើម ។ ស្រះទាំងនោះ គឺ តំណាឲ្យ ស្រះ ដែលមានលើស្ថានសួគ៌ា ដែល មានចែងក្នុងលោកធាតុវិទ្យាឥណ្ឌូ - ខ្មែរយ៉ាងជាក់ច្បាស់ ។
Subscribe to:
Posts (Atom)